Bảng xếp hạng VNUR
VNUR dựa vào 6 tiêu chí để xếp hạng các đại học Việt Nam với phân bố tỷ trọng cụ thể gồm: chất lượng được công nhận (30%); dạy học (25%); công bố bài báo khoa học (20%); nhiệm vụ khoa học công nghệ và sáng chế (10%); chất lượng người học (10%); và cơ sở vật chất (5%). 6 tiêu chí này thuộc 2 nhóm chức năng chính của một đại học là nghiên cứu và giáo dục. Dựa theo những tiêu chuẩn, tiêu chí và cách thực hiện từ thu thập đến xử lý dữ liệu để xếp hạng, có thể thấy kết quả xếp hạng của VNUR là hết sức công phu và khoa học. Những tiêu chuẩn dùng để xếp hạng về cơ bản có thể phản ánh khá toàn diện chất lượng của một trường đại học. Dữ liệu dùng để xếp hạng được thu thập gồm cả dữ liệu từ các cở sở dữ liệu khoa học uy tín của Mỹ, các dữ liệu xếp hạng đại học và các dữ liệu ở Việt Nam. Đặc biệt, VNUR đã sử dụng những dữ liệu mà chỉ có thể giới chuyên gia ở Việt Nam mới có thể biết đến và khai thác như dữ liệu 3 công khai, các đề án tuyển sinh, số liệu nghiên cứu ứng dụng theo các cơ sở dữ liệu Việt Nam...
Việc sử dụng dữ liệu công khai từ các trường đại học chắc chắn sẽ góp phần quan trọng vào việc chuẩn hóa thông tin công khai từ các trường đại học trong thời gian tới. Trong các tiêu chuẩn dùng để xếp hạng, VNUR sử dụng 30% tỷ trọng về nghiên cứu khoa học (nhưng thực chất có thể lên đến 38% nếu một cơ sở giáo dục đại học được trọn vẹn 8% điểm từ xếp hạng đại học mà nghiên cứu khoa học chiếm tỷ trọng là 100% như ARWU hay US News). Điều này phần nào đáp ứng được sự mong mỏi của cộng đồng trong thời gian gần đây khi nhiều bảng xếp hạng đại học uy tín trên thế giới dành tỷ trọng rất lớn cho nghiên cứu khoa học chuẩn quốc tế như THE là 65%, SCImago là 80%, ARWU và US News là 100%; trong khi đó VNUR chỉ dành 20% cho tiêu chí này (10% tiêu chí nghiên cứu còn lại dành cho các đề tài/dự án và sáng chế trong nước). Một điểm rất đáng lưu ý là VNUR chỉ dành 8% cho số bài báo trong Cơ sở dữ liệu của Web of Science (WoS), 7% cho hiệu suất công bố WoS và 5% cho trích dẫn theo WoS; như vậy những đại học nào chỉ tập trung mỗi công bố bài báo WoS thì rất khó có hạng cao theo VNUR. VNUR rất có thể sẽ giúp cộng đồng học thuật ở Việt Nam phần nào hạ nhiệt khi đánh giá về xếp hạng đại học, hay vấn đề hạng thấp/hạng cao/chạy hạng thông qua nghiên cứu khoa học.
Điểm thú vị là VNUR có những tiêu chí/cách đánh giá mà bảng xếp hạng các trường đại học uy tín trên thế giới như SCImago, ARWU, THE và US News (gọi chung là SATU) không có như: tích hợp kết quả xếp hạng các trường đại học của các bảng xếp hạng đại học uy tín khác trên thế giới; sử dụng kết quả kiểm định các trường đại học, kiểm định chương trình… từ quốc gia cho đến khu vực, quốc tế (những thông tin này được truy xuất từ dữ liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo); sử dụng thành tựu từ nhiệm vụ khoa học, công nghệ trong nước và sáng chế trong nước (những dữ liệu này được truy xuất từ dữ liệu của Bộ Khoa học và Công nghệ); sử dụng điểm tuyển sinh đầu vào, diện tích sàn xây dựng, tài liệu học thuật trong thư viện. Đây là cách tiếp cận hết sức tinh tế của VNUR và những khác biệt trên đã tạo nên khẩu vị riêng cho bảng xếp hạng của VNUR (made in Vietnam).
Một điểm khác biệt nữa có thể thấy, VNUR là một bảng xếp hạng khách quan tuyệt đối, theo nghĩa là không phụ thuộc vào dữ liệu được cung cấp từ các trường đại học. Căn cứ theo thông tin từ website có thể thấy, VNUR độc lập trong việc xây dựng dữ liệu và độc lập xếp hạng, chứ không mời các trường đại học nộp dữ liệu hay cũng không phụ thuộc vào việc khảo sát/vote như một số bảng xếp hạng đại học khác. Tại sao việc khảo sát/vote trong xếp hạng đại học vẫn tồn tại dù đã bị chỉ trích rất nhiều? Phải chăng chỉ khảo sát/vote vẫn tồn tại thì một số bảng xếp hạng đại học mới có thể triển khai các hoạt động thương mại phía sau hoạt động xếp hạng đại học dưới dạng những hợp đồng tư vấn? Cũng cần lưu ý thêm là có bảng xếp hạng đại học dành tới 50% cho khảo sát/vote nên một đại học làng nhàng nhưng nếu tha hóa vào việc chạy khảo sát/vote (rất phản khoa học mà thế giới đang lên án hiện tượng “vote chéo”) thì vẫn có thể được hạng cao mà không cần đầu tư mạnh để phát triển những điểm cốt lỗi của một đại học. Vấn đề tế nhị này thì những chuyên gia am hiểu về xếp hạng đại học hoặc đã từng làm việc trực tiếp với những bảng xếp hạng như thế thì có ngay câu trả lời. Rất thú vị và rất hoan nghênh vì VNUR đã không làm như thế. Bởi những lẽ trên có thể thấy, VNUR là một bảng xếp hạng khoa học, khách quan và rất phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Một khi đã có xếp hạng thì bao giờ cũng có trường đại học này được xếp hạng cao hơn trường đại học kia và ngược lại, dù thống kê về mặt số liệu có thể cũng không lệch nhau nhiều. Tuy nhiên, việc xếp hạng cho các trường đại học lúc nào cũng cần thiết, vì đây là một kênh tham khảo rất bổ ích cho chính các đại học, sau đó là phụ huynh, học sinh và cả xã hội. Thực tế cho thấy, rất khó để có thể có một bảng xếp hạng trường đại học toàn diện, có nghĩa là có thể vừa lòng tất cả cộng đồng. Có thể thấy bộ tiêu chí của VNUR là tối ưu nhất tính đến thời điểm này, vì hiện chưa có bộ tiêu chí xếp hạng nào ở Việt Nam tốt hơn. Chưa có theo nghĩa là phải ra bảng xếp hạng mới với bộ tiêu chí mới và có nhiều cái tối ưu hơn VNUR, còn nếu tiêu chí chỉ dừng lại ở lý luận thì cũng chỉ mới là lý luận. Một nguyên tắc cơ bản trong nghiên cứu khoa học là khái niệm tối ưu (nếu có) thì cũng có thể mang tính thời điểm và rồi mọi thứ sẽ lại tiếp tục phát triển và cần phải tiếp tục nghiên cứu. Đó cũng là đặc điểm thú vị của nghiên cứu khoa học - gần như không có điểm dừng...
Do đó, việc tranh cãi hay những ý kiến trái chiều xung quanh bảng xếp hạng trường đại học là điều tất yếu. Tuy nhiên, sẽ hữu ích hơn nếu có những ý kiến đóng góp thiết thực để làm cho các bảng xếp hạng trường đại học hoàn thiện hơn và những chuyên gia chủ trì các bảng xếp hạng các trường đại học cũng nên mở lòng theo hướng tiếp tục phát huy điểm mạnh, cải tiến những điểm chưa phù hợp để những kết quả xếp hạng tiếp theo sẽ ngày càng tối ưu hơn.
Có ý kiến thắc mắc tại sao một đại học lâu đời và rất uy tín ở Việt Nam nhưng được VNUR xếp hạng chỉ 29. Trong khi đó, những đại học khá trẻ, chỉ mới 26 hay 28 tuổi thì lại được hạng 3, hạng 5. Sau khi xem dữ liệu từ VNUR thì có thể thấy, đại học 77 tuổi có nhiều tiêu chí có điểm khá cao, nhưng cũng có những tiêu chí có điểm khá thấp và thậm chí 0 điểm về đánh giá/kiểm định quốc tế. Tuy nhiên, hạng 29/223 cơ sở giáo dục đại ở của Việt Nam không phải là thấp. Điều rất thú vị là chắc chắn đại học 77 tuổi sẽ tham khảo thêm thông tin từ VNUR để tăng cường quan tâm thêm các tiêu chí mà có thể trước đây đại học này chưa quan tâm để có thể bổ khuyết và chắc chắn sẽ có hạng cao vào những năm sau.
Một số đại học trẻ từng được xếp hạng quốc tế cao nhờ vào thành tích nghiên cứu khoa học chuẩn quốc tế, nhưng điều thú vị là theo VNUR thì hạng hai đại học này vẫn cao, tương ứng là hạng 3 và hạng 5. Do VNUR chỉ dùng 20% tỷ trọng cho nghiên cứu khoa học theo WoS nên sở dĩ hai đại học này có hạng cao thì rất có thể họ đã phát triển đồng bộ nhiều khía cạnh khác. Như vậy, chuyện lâu đời hay tuổi tác chỉ là một thông tin tham khảo và để tôn trọng nhưng chưa hẳn có thể quyết định thứ hạng trong các cuộc đua về xếp hạng đại học. Lẽ ra, đại học càng lâu đời thì hạng phải càng cao vì rất có thể có nhiều tích lũy cho sự phát triển hơn.
Xếp hạng của VNUR và vấn đề “US News”
Nếu VNUR có thể duy trì cách làm như trên thì chắc chắn sẽ góp phần quan trọng vào việc cải tiến chất lượng của nhiều cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam. Để có hạng cao theo VNUR, các cở sở giáo dục đại học phải nâng cao hiệu suất giáo dục và nghiên cứu khoa học (được thể hiện cụ thể qua 6 tiêu chuẩn và 17 tiêu chí) và khi đó chắc chắn chất lượng của họ sẽ được nâng cao. Tuy nhiên, VNUR cũng chỉ là một sân nhà, các đại học Việt Nam nên định hướng nhiều hơn đến sân chơi khu vực và thế giới.
Về việc một số đại học ở Mỹ phản ánh về bảng xếp hạng US News của Mỹ, thậm chí có minh chứng về tiêu cực và có cả một số trường của Mỹ tẩy chay bảng xếp hạng này. Một khi xếp hạng là phải có tranh cãi và đó cũng là đặc điểm cốt yếu của nghiên cứu khoa học. Nếu tìm hiểu kỹ về bảng xếp hạng US News thì sẽ thấy họ có bảng xếp hạng quốc gia chỉ dành cho các đại học Mỹ và một bảng xếp hạng quốc tế dành cho tất cả các đại học trên toàn thế giới (kể cả các đại học Mỹ).
Đối với US News quốc gia, các đại học Mỹ phải nộp dữ liệu để được xem xét và xếp hạng. Và vừa qua thì đã có một đại học Mỹ đã bị phát hiện là ngụy tạo dữ liệu để được hạng cao và đại học này cũng đã thừa nhận. Đây là vấn đề mà nhiều chuyên gia đã phân tích và có rất nhiều bất đồng với các bảng xếp hạng mà trong quy trình là có nhận dữ liệu trực tiếp từ các đại học. Bởi lẽ, ai có thể thẩm định dữ liệu do các đại học cung cấp, các đại học có tự khách quan hay không, và câu trả lời nói chung là rất khó khách quan. Thực tế thì đại học nào cũng muốn có dữ liệu đẹp để được hạng cao; có những đại học có số sinh viên là n nhưng khi cung cấp cho các tổ chức xếp hạng thì chỉ ghi là n/2 để tối ưu hóa các chỉ số khác như tỷ lệ giảng viên/sinh viên, hiệu suất nghiên cứu… Nói chung, dữ liệu mà các đại học nộp cho các tổ chức xếp hạng thì có thể là những dữ liệu kiểu “trời ơi” và chỉ có “trời biết, đất biết, các đại học biết” chứ các tổ chức xếp hạng không bao giờ biết chính xác, rất khó khách quan, và khi đó kết quả xếp hạng có được từ những dữ liệu như thế thì có thể chỉ là xếp hạng kiểu “đau lòng”. Do đó, những đại học hàng đầu của Mỹ phản đối là có cơ sở và họ có quyền tẩy chay bằng cách không nộp dữ liệu và đương nhiên là không được xếp hạng. Cũng cần lưu ý là, những đại học đã tẩy chay xếp hạng quốc gia của US News là những đại học hàng đầu thế giới, xếp hạng nào cũng không làm thay đổi được đẳng cấp và thương hiệu của họ. Xem ra, chính VNUR đã khắc phục được nhược điểm này so với US News quốc gia.
Đối với US News quốc tế, các đại học trên toàn thế giới không phải nộp dữ liệu. US News dựa vào các cơ sở dữ liệu khoa học khách quan của thế thới để xếp hạng các đại học trên toàn thế giới (bao gồm các đại học Mỹ), và sẽ không có việc tẩy chay hay không tẩy chay đối với bảng xếp hạng này vì dù một đại học đó “tẩy chay” thì đại học này vẫn được xem xem xét hạng khách quan theo US News.
Từ đó, có thể thấy nếu xếp hạng đại học mà dựa vào dữ liệu do các đại học tự nộp hay dùng tỷ trọng quá cao (50% chẳng hạn) cho khảo sát/vote thì rất cần được xem lại (nếu có vote thì cũng phải làm cho khách quan). Qua những đánh giá ở trên, tính đến thời điểm này có thể thấy VNUR là một bảng xếp hạng uy tín dành cho các đại học của Việt Nam. Hy vọng trong thời gian tới, sẽ có thêm các bảng xếp hạng cho các đại học của Việt Nam và khi đó chúng ta có thể nghĩ đến khái niệm “xếp hạng các bảng xếp hạng đại học Việt Nam”.