Tiêm vaccine vẫn bị nhiễm
Ngày 13/6/2021, Báo Tuổi trẻ đưa tin 54 nhân viên của 2 bệnh viện tại TP Hồ Chí Minh bị nhiễm virus SARS-CoV-2 mặc dù họ đã được tiêm 2 liều vaccine [1]. Theo một nguồn tin khác thì những người này đã được tiêm vaccine của AstraZeneca/Oxford và thời gian giữa 2 liều là 4-5 tuần. Điều này có thể gây hoang mang cho một số người, nhất là những ai nghĩ rằng đã tiêm vaccine thì không thể bị lây nhiễm. Tuy nhiên, chẳng có lý do gì phải hoang mang, vì mục đích chính của vaccine COVID-19 không hẳn là ngăn chặn sự lây nhiễm, mà là giảm các nguy cơ (lây nhiễm, nhập viện, tử vong). Do đó, dù đã tiêm mà bị nhiễm là... điều bình thường. Đó là thực tế và cũng giống như người tiêm vaccine cảm cúm hàng năm nhưng thỉnh thoảng vẫn bị cảm cúm.
Tiêm vắc xin phòng COVID-19 cho cán bộ, nhân viên y tế tham gia công tác phòng chống dịch (ảnh: ncov.moh.gov.vn).
Hiện tượng bị nhiễm virus SARS-CoV-2 sau khi tiêm vaccine (đầy đủ 2 liều) không phải là mới. Trong dịch tễ học, người ta gọi đó là những ca 'breakthrough infection' (tạm dịch là 'nhiễm đột phá'). Trước hết, các nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh rằng, người được tiêm vaccine vẫn có thể bị nhiễm và sự thật này đã được quan sát ngay từ lúc làm nghiên cứu lâm sàng trên người (dữ liệu cụ thể trên Tập san Lancet [2] và trên trang blog cá nhân của tác giả [3]).
Cách đây không lâu, Tập san New England Journal of Medicine đã công bố một bài nghiên cứu về nhiễm đột phá, những ca bị nhiễm sau khi tiêm vaccine Pfizer [4]. Đa số những ca này bị nhiễm nhẹ và được điều trị khỏi trong 1 tuần. Một nghiên cứu khác ở Đại học Stanford, mới dưới dạng preprint, báo cáo rằng trong số 22.729 nhân viên y tế được tiêm vaccine, có 189 người bị nhiễm virus SARS-CoV-2 [5]. Nhưng các nhà nghiên cứu ghi chú rằng, một số người bị nhiễm có lẽ là do tiêm chưa đủ 2 liều.
4 giả thuyết
Nhưng câu hỏi đặt ra là tại sao có hiện tượng nhiễm đột phá? Đành rằng sau khi tiêm vaccine vẫn có thể bị nhiễm, nhưng tại sao người này bị mà người kia không bị? Rất có thể là một số lý do sau đây:
Chưa đảm bảo thời gian tiêm giữa 2 liều vaccine
Theo kết quả nghiên cứu báo cáo trên Tập san Lancet [6], khoảng cách thời gian giữa 2 liều vaccine để có hiệu quả cao nhất là chừng 3 tháng. Các chuyên gia lý giải rằng, 3 tháng là thời gian đủ để cơ thể chúng ta làm quen với vaccine trước khi nhận liều mới. Từ biểu đồ 2 trong bài báo trên Lancet [6], có thể thấy, khoảng 12 tuần là tối ưu cho hai liều tiêm; khi khoảng cách giữa 2 liều là 12 tuần thì hiệu quả vaccine lên đến 81%, nhưng khi khoảng cách 6 tuần thì hiệu quả chỉ còn 55%. Đó cũng chính là lý do mà Úc chọn khoảng cách 12 tuần để đạt hiệu quả cao nhất.
Hệ gen khác nhau
Lý do thứ hai là hệ thống miễn dịch rất khác biệt giữa các cá nhân. Hệ miễn dịch của người này có thể yếu hơn người khác, cho dù họ cùng độ tuổi. Tại sao yếu? Tại vì cơ cấu DNA trong hệ miễn dịch của hai người khác nhau. Điều này có thể giải thích tại sao hiệu quả của vaccine có vẻ tốt ở người này, nhưng lại không tốt đối với người kia. Xác định hồ sơ DNA để dự báo đáp ứng của bệnh nhân sau khi được can thiệp bằng thuốc hay vaccine là một lĩnh vực nghiên cứu rất 'nóng' hiện nay.
Tuổi tác và sức khoẻ
Lý do thứ ba là do tuổi tác và bệnh đi kèm. Dĩ nhiên, không chỉ DNA làm cho hệ miễn dịch khác nhau giữa các cá nhân. Sự khác biệt còn ở độ tuổi, tình trạng sức khoẻ và nhất là tiền sử dùng thuốc. So với những người trẻ, hệ miễn dịch của người cao tuổi không đáp ứng tốt với các kháng nguyên (các yếu tố ngoại lai làm cho hệ miễn dịch sản xuất kháng thể để chống lại virus) mới. Đã có nghiên cứu giải thích về mối tương quan giữa tuổi tác và đáp ứng miễn dịch ở những người được tiêm vaccine Pfizer [7].
Biến thể của virus
Lý do thứ tư là do virus SARS-CoV-2 có biến thể giúp nó thoát khỏi tầm kiểm soát của hệ miễn dịch. Chất liệu di truyền của virus SARS-CoV-2 là RNA (khác với chất liệu di truyền ở người là DNA). RNA có mức độ đột biến nhanh hơn rất nhiều DNA. Khi chúng ta có vaccine để chống lại, thì chúng đã biến thể sang dạng khác rồi, vì chúng thường đi trước con người rất xa. Điều này có thể giải thích tại sao virus bị đột biến mới giúp chúng thoát khỏi “radar” của hệ miễn dịch và tha hồ tấn công con nguời. Đó là lý do mà giới khoa học quan tâm khi Ấn Độ phát hiện một biến thể mới của virus SARS-CoV-2, vì nó có thể làm cho vaccine hiện hành kém hiệu quả.
Cũng xin mở ngoặc để nói thêm rằng tiêm vaccine mRNA (Pfizer và Moderna) không phải là 'di truyền trị liệu' (gene therapy) như nhiều người hiểu lầm. Di truyền trị liệu có nghĩa là đưa một mảng DNA vào cái nhân của tế bào con người, còn vaccine mRNA không thể làm điều đó. mRNA không vào nhân của tế bào của con người (nơi chứa DNA) và do đó, mRNA không thể tương tác với DNA.
*
* *
Tóm lại, điểm qua y văn, thiết nghĩ lý do bị nhiễm dù đã tiêm đủ 2 liều vaccine là do (i) khoảng cách thời gian giữa 2 liều chưa đủ tối ưu hoá hiệu quả của vaccine; (ii) sự khác biệt về hệ di truyền giữa các cá nhân; (iii) sự khác biệt về tuổi tác và sức khoẻ làm ảnh hưởng đến khác biệt về hệ miễn dịch; và (iv) biến thể của virus. Cần nhấn mạnh rằng, đó chỉ là 4 giả thuyết mà thôi, vì chưa ai biết rõ lý do chính xác (và có lẽ chẳng bao giờ biết được). Giả thuyết thì cần kiểm định qua nghiên cứu, chứ không phải là lời giải thích sau cùng.
Dù là lời giải thích gì thì chúng ta phải nhận thức rằng, người được tiêm vaccine đầy đủ 2 liều vẫn có nguy cơ bị người khác lây nhiễm và/hoặc lây nhiễm cho người khác, nhưng xác suất thì rất thấp. Sự việc xảy ra đối với các nhân viên y tế ở hai bệnh viện của TP Hồ Chí Minh là một lời nhắc nhở rằng, vaccine tuy quan trọng nhưng không phải là 'viên đạn bạc' phòng chống dịch COVID-19 mà các chuyên gia WHO đã cảnh báo [8]. Các biện pháp y tế công cộng (như hạn chế tụ tập đông người, đeo khẩu trang…) vẫn phải áp dụng trong một thời gian.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] https://tuoitre.vn/54-nhan-vien-benh-vien-tp-hcm-mac...
[2] https://www.thelancet.com/.../PIIS0140-6736(20.../fulltext
[3] https://tuanvnguyen.medium.com/vaccine-efficacy-beyond...
[4] https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2105000
[5] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/.../nihpp-2021.04.14...
[6] https://www.thelancet.com/.../PIIS0140-6736(21.../fulltext
[7] https://www.medrxiv.org/.../2021.03.03.21251066v1.full
[8] https://nguyenvantuan.info/.../vaccine-khong-phai-la-vien...