Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn và Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Bùi Thế Duy đồng chủ trì Hội thảo.
Dự thảo Luật KH,CN&ĐMST khi trình ra Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9 đã nhận được sự quan tâm của các đại biểu Quốc hội (với nhiều lượt ý kiến đóng góp tại tổ và hội trường). Ngay sau đó, Dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý theo ý kiến góp ý của các đại biểu. Để có thêm cơ sở hoàn thành Dự thảo Luật, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn đề nghị các đại biểu đóng góp ý kiến vào các nội dung như: chấp nhận rủi ro trong hoạt động KH,CN&ĐMST; cơ chế đặc biệt trong nghiên cứu, tiếp cận, mua bí quyết công nghệ, học hỏi, giải mã công nghệ; hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư phát triển công nghệ chiến lược…
Tiếp tục hoàn thiện Dự thảo Luật
Theo TS Phạm Văn Tân - Nguyên Phó Chủ tịch, kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, ĐMST vốn đã nằm trong nội hàm của khái niệm KH&CN. Do đó, việc thêm cụm từ này vào tên Luật là không cần thiết, nếu nội dung của Luật đã điều chỉnh đầy đủ và rõ ràng các chính sách thúc đẩy ĐMST. Ngoài ra, nếu thêm ĐMST thì liệu có cần bổ sung thêm “Chuyển đổi số” theo đúng tinh thần của Nghị quyết 57 hay không. Sự bứt phá không phải ở cái tên, tiêu đề mà ở nội hàm chính sách trong văn bản.
TS Phạm Văn Tân góp ý cho Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo tại Hội thảo.
Về cấu trúc Luật, TS Phạm Văn Tân đề nghị điều chỉnh thứ tự nội dung tại Mục 1 Chương II để đảm bảo tính logic, sắp xếp theo cấp độ từ vĩ mô tới vi mô: Chiến lược - kế hoạch - chương trình - nhiệm vụ. Ông cũng lưu ý nên cân nhắc bổ sung khái niệm “quy hoạch” vào nội dung này để đảm bảo tính thống nhất với Luật Quy hoạch hiện hành.
Về nội dung chuyển đổi số, Dự thảo Luật chỉ đề cập tại Điều 18, gắn với hoạt động KH,CN&ĐMST. Theo TS Phạm Văn Tân, đây là cách tiếp cận chưa đầy đủ vì chuyển đổi số không chỉ giới hạn trong lĩnh vực KH&CN, mà là yêu cầu chung của toàn xã hội. Chính vì vậy, TS Phạm Văn Tân đề nghị cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật hoặc có quy định rõ ràng hơn về vị trí của chuyển đổi số trong hệ thống pháp luật hiện hành.
Theo TS Phạm Văn Tân, việc chỉ tập trung thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp và nền kinh tế là chưa đủ vì ĐMST không chỉ diễn ra trong khu vực sản xuất - kinh doanh, mà còn trong cả quản lý nhà nước, văn hóa, xã hội… Do đó, Luật cần bao quát rộng hơn để phản ánh đúng tính chất toàn diện của hoạt động ĐMST trong nền kinh tế tri thức.
Về cơ chế tài chính cho KH,CN&ĐMST, TS Phạm Văn Tân cho rằng, Luật cần quy định rõ việc phân bổ tối thiểu 2% GDP hằng năm cho KHCN&ĐMST, thay vì chỉ dừng ở con số 2% tổng chi ngân sách nhà nước như hiện tại. Không có nguồn lực tài chính đủ mạnh thì KH&CN sẽ không thể trở thành trụ cột phát triển. Ngoài ra, TS Phạm Văn Tân cũng kiến nghị quy định rõ cơ quan có thẩm quyền cho phép thử nghiệm công nghệ, cũng như bổ sung các nội dung về phát triển nhân lực, đặc biệt là lực lượng làm công tác quản lý khoa học và nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực KH,CN&ĐMST.
Bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp
Ông Đặng Đình Luyến - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, việc sớm ban hành Luật KH,CN&ĐMST là cần thiết, nhưng cần rà soát kỹ để đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi trong thực tiễn. Ông đề cập trước hết đến Điều 2 của Dự thảo Luật về đối tượng áp dụng, trong đó cụm từ “có liên quan đến hoạt động KH,CN&ĐMST” chưa được định nghĩa rõ ràng, đặc biệt với tổ chức, cá nhân ngoài lãnh thổ Việt Nam.
Một vấn đề pháp lý quan trọng khác là tính thứ tự áp dụng giữa các văn bản pháp luật. Dự thảo Luật đang quy định trong Điều 4 rằng, khi có quy định khác với các luật khác, thì Luật này sẽ được ưu tiên áp dụng. Tuy nhiên, ông Đặng Đình Luyến nhấn mạnh, quy định này không phù hợp với Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Theo đó, trong trường hợp xung đột giữa các văn bản cùng cấp, văn bản ban hành sau mới được ưu tiên.
Ông Đặng Đình Luyến cũng đề nghị làm rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về KH,CN&ĐMST, đặc biệt là vai trò của Bộ KH&CN. “Khoản 2 Điều 12 cần được cụ thể hóa hơn, tránh quy định chung chung”, đồng thời đề xuất chuyển Điều 12 về quản lý nhà nước lên ngay sau Điều 11 để hợp lý về mặt bố cục, logic.
Vấn đề thử nghiệm công nghệ mới và xử lý khác biệt so với luật hiện hành cũng nhận được nhiều ý kiến lo ngại. Ông Đặng Đình Luyến cho rằng, quy định cho phép thực hiện các hoạt động “khác với pháp luật hiện hành” có thể mâu thuẫn với Hiến pháp. “Không thể cho phép hành vi trái luật chỉ với lý do thử nghiệm” - ông Luyến nhấn mạnh, đồng thời kiến nghị cân nhắc lại quy định tại Khoản 6 Điều 22 về việc Chính phủ quy định chi tiết xử lý khác biệt với luật, vì điều này không có cơ sở pháp lý vững chắc.
Về nguyên tắc hội nhập và hợp tác quốc tế trong KH,CN&ĐMST, ông Đặng Đình Luyến cho rằng, Dự thảo Luật cần bám sát quy định tại Điều 12 Hiến pháp 2013, đảm bảo nguyên tắc “tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp nội bộ” và “tiếp thu có chọn lọc” các thành tựu quốc tế.
Hội thảo ghi nhận nhiều ý kiến tâm huyết từ các chuyên gia, đại biểu, tập trung vào nhiều nội dung quan trọng, từ phạm vi điều chỉnh, tên gọi của Luật, đến cấu trúc, nội dung các điều khoản cụ thể và vấn đề đảm bảo tính hợp hiến, khả thi trong thực tiễn thi hành.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn kết luận Hội thảo.
Tại Hội thảo, Thứ trưởng Bùi Thế Duy đã trực tiếp giải đáp, làm rõ một số vấn đề được đại biểu nêu. Phát biểu kết luận Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn nêu rõ, những ý kiến đóng góp của các đại biểu, chuyên gia sẽ được Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ KH&CN cũng như các cơ quan liên quan tiếp tục rà soát, hoàn thiện trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến.
VVH