Từ các kinh nghiệm thực hiện đồng quản lý trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản của các cộng đồng ngư dân và chính quyền địa phương tại các tỉnh Bình Thuận, Bình Định, Phú Yên, Hà Tĩnh, hội thảo nhằm mục đích chia sẻ các thách thức và cơ hội về tài chính để duy trì và phát triển các mô hình đồng quản lý, cũng như những vấn đề về cơ chế, chính sách liên quan để cải thiện hoạt động của các mô hình này, cung cấp bài học kinh nghiệm cho việc tổ chức và nhân rộng ra trong cả nước.
Luật Thủy sản 2017 quy định “Đồng quản lý là phương thức quản lý, trong đó Nhà nước chia sẻ quyền hạn, trách nhiệm với tổ chức cộng đồng tham gia quản lý trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản” và “Tổ chức cộng đồng tham gia đồng quản lý trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản (sau đây gọi là tổ chức cộng đồng) là tổ chức do các thành viên tự nguyện tham gia, cùng nhau quản lý, chia sẻ lợi ích, bảo vệ nguồn lợi thủy sản tại khu vực địa lý xác định, có tư cách pháp nhân hoặc không có tư cách pháp nhân, được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận và giao quyền tham gia đồng quản lý”.
Thông qua Chương trình tài trợ nhỏ (UNDP/GEF-SGP), UNDP đã hỗ trợ thành lập hơn 10 mô hình đồng quản lý, trong đó phải kể đến các mô hình tại huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận. Năm 2018, UNDP đã hỗ trợ thành lập theo Luật Thủy sản 3 tổ chức cộng đồng tại 3 xã Thuận Quý, Tân Thành, Tân Thuận, huyện Hàm Thuận Nam. Cho đến nay, sau 5 năm hoạt động, các tổ chức cộng đồng đã xây dựng được Quy chế hoạt động, cơ chế phối hợp, thành lập Quỹ cộng đồng, vận hành Quỹ quay vòng vốn và vẫn đang duy trì được các hoạt động đồng quản lý bao gồm hội họp, phân công nhiệm vụ giữa các thành viên, tổ chức tuần tra trên biển, phát triển các hoạt động sinh kế như nuôi sò lông, rong biển...
Tuy nhiên, trên thực tế, để duy trì bền vững và phát huy hiệu quả của các mô hình đồng quản lý, việc đảm bảo nguồn tài chính bền vững cho các hoạt động của các tổ cộng đồng còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Vì vậy, trong khuôn khổ sáng kiến tài chính đa dạng sinh học (BIOFIN), UNDP mong muốn rà soát việc triển khai các mô hình đồng quản lý tại Hàm Thuận Nam, Bình Thuận để giúp đưa ra khuyến nghị về một cơ chế tài chính lâu dài cho đồng quản lý. BIOFIN đã và đang thúc đẩy các cơ chế hợp tác công - tư, tăng cường năng lực hoạt động và lập kế hoạch của cộng đồng, động viên sự tham gia và đóng góp của người dân và các tổ chức địa phương để duy trì các nguồn tài chính cho các hoạt động đồng quản lý và bảo tồn đa dạng sinh học tại đây. Trên thực tế, trong giai đoạn 2022-2023, cộng đồng ở Hàm Thuận Nam đã huy động thành công khoảng 1,6 tỷ đồng từ các tổ chức tư nhân tại địa phương và UBND xã cho việc bảo vệ và phục hồi tài nguyên biển như thả phao và thả rạn san hô nhân tạo. Tại quần đảo danh thắng san hô Hòn Yến, Phú Yên, BIOFIN cũng đang hỗ trợ xây dựng cơ chế thu phí mới từ các hoạt động du lịch sinh thái - cộng đồng để trích lập 15% doanh thu du lịch cho các hoạt động đồng quản lý bảo tồn san hô của Tổ hợp tác dịch vụ và sinh thái Hòn Yến. Một trong những trọng tâm của BIOFIN Việt Nam trong thời gian tới là tiếp tục các nghiên cứu và thử nghiệm để thiết kế và thực hiện các cơ chế tài chính bền vững cho việc bảo tồn các hệ sinh thái biển khác nhau tại Việt Nam.
Bà Ramla Khalidi - Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam chia sẻ, mặc dù còn nhiều thách thức trong việc duy trì tính bền vững của các mô hình đồng quản lý và phát triển sinh kế cho người dân địa phương, những thành công cho đến nay vẫn là bằng chứng sống động cho thấy việc trao quyền đồng quản lý cho cộng đồng và có sự tham gia chủ động của cộng đồng, với sự hỗ trợ kịp thời từ các cơ quan chuyên môn và chính quyền, huy động nguồn lực từ khu vực công và tư là động lực thúc đẩy những thay đổi tích cực trong việc duy trì và bảo vệ chất lượng của các hệ sinh thái biển. Đồng quản lý là một thực tiễn quan trọng cần được tăng cường hơn nữa cả về mặt thể chế và tài chính như một phần của chương trình nghị sự chung của quốc gia để nhằm mục tiêu bảo vệ tốt hơn các hệ sinh thái biển có ý nghĩa quan trọng toàn cầu của Việt Nam.
Nói về hỗ trợ của Hội Nghề cá tỉnh Bình Thuận, ông Huỳnh Quang Huy - Chủ tịch Hội này cho biết, ngư dân phải đóng vai trò chủ thể trong đồng quản lý. Các hỗ trợ của chúng tôi trong thời gian qua đều nhằm mục tiêu tăng cường năng lực tổ chức cho các tổ chức cộng đồng, đặc biệt là trong công tác xây dựng kế hoạch tài chính cho các hoạt động. Chúng tôi đã và đang hướng dẫn cộng đồng thay đổi tư duy để chủ động hơn trong việc huy động nguồn lực, xây dựng kế hoạch quản lý và thực hiện các phương án sinh kế để có thêm thu nhập từ chính khu vực đồng quản lý, giúp phát huy hiệu quả của chính sách đúng đắn này.
Nhằm mục tiêu thúc đẩy các trao đổi và hiểu biết 2 chiều về các nhu cầu và thách thức mà các tổ chức cộng đồng đang gặp phải trong thực hiện đồng quản lý, UNDP hỗ trợ tổ chức đối thoại giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn với ngư dân và các hội đoàn về “Thúc đẩy đồng quản lý vì ngành thủy sản bền vững và có trách nhiệm” tại Nha Trang ngày 8/12/2023. Đối thoại là dịp để Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với những người ngư dân thực hiện đồng quản lý và các hội đoàn nghề cá, để lắng nghe những tâm tư, nguyện vọng, chia sẻ về những khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện chính sách này tại địa phương, cùng nhau thảo luận đưa ra các giải pháp kịp thời về chính sách và thực tiễn cho phương thức đồng quản lý vì một ngành thủy sản Việt Nam hội nhập, bền vững và có trách nhiệm.
Dựa trên những kết quả này, trong thời gian tới, UNDP sẽ tiếp tục có các hỗ trợ tập trung vào việc tăng cường khả năng chống chịu cho các cộng đồng ven biển thông qua việc phục hồi các hệ sinh thái ven biển, các mô hình sinh kế du lịch sinh thái, dựa vào thiên nhiên để chuyển đổi nền kinh tế và ngành du lịch địa phương của Việt Nam theo hướng bền vững hơn cả về mặt sinh thái và xã hội.
Thùy Dương