GS Carolyn R. Bertozzi GS Morten Meldal GS K. Barry Sharpless
Chủ đề của Giải thưởng Nobel Hóa học 2022 là đơn giản hóa các quá trình phức tạp. GS Barry Sharpless và GS Morten Meldal là những người tiên phong đặt nền móng cho hóa học "nhấp chuột" - cho phép các khối cấu tạo phân tử kết hợp với nhau một cách nhanh chóng và hiệu quả. Trong khi đó, GS Carolyn Bertozzi đã đưa hóa học "nhấp chuột" lên một tầm cao mới và bắt đầu sử dụng nó trong các cơ thể sống.
Từ lâu, các nhà hóa học luôn mong muốn chế tạo được các phân tử phức tạp hơn. Trong nghiên cứu dược phẩm, điều này thường liên quan đến việc tổng hợp nhân tạo các phân tử tự nhiên có đặc tính y học. Kết quả có thể là những cấu trúc phân tử đáng mong đợi, nhưng lại tốn nhiều thời gian và chi phí để sản xuất.
Trong số 3 nhà khoa học đoạt Giải thưởng năm nay, GS Barry Sharpless là nhà khoa học lần thứ hai được nhận Giải thưởng Nobel Hóa học. Vào khoảng năm 2000, ông đã đưa ra khái niệm về hóa học "nhấp chuột" - một dạng hóa học đơn giản và đáng tin cậy, sử dụng các phản ứng xảy ra nhanh chóng và giúp tránh được các sản phẩm phụ không mong muốn.
Ngay sau đó, GS Morten Meldal và GS Barry Sharpless đã độc lập phát hiện ra viên ngọc quý của hóa học kích thích: phản ứng cộng vòng azid-alkyn xúc tác đồng. Đây là một phản ứng hóa học tinh tế và hiệu quả, hiện đang được sử dụng rộng rãi. Phản ứng này được sử dụng trong phát triển dược phẩm, lập bản đồ ADN, tạo vật liệu phù hợp với mục đích và nhiều ứng dụng khác.
GS Carolyn Bertozzi là người đưa hóa học "nhấp chuột" lên một tầm cao mới. Để lập bản đồ các phân tử sinh học quan trọng nhưng khó định vị trên bề mặt tế bào - glycan, bà đã phát triển phản ứng "nhấp chuột" trong các sinh thể. Tiến trình của những phản ứng sinh trực giao không làm gián đoạn quá trình hóa học thông thường của tế bào. Những phản ứng này hiện được sử dụng trên toàn cầu để khám phá tế bào và theo dõi các quá trình sinh học. Nhờ các phản ứng này, các nhà nghiên cứu đã cải thiện khả năng nhắm mục tiêu của dược phẩm ung thư, quá trình này hiện đang được thử nghiệm lâm sàng.
Có thể nói, hóa học "nhấp chuột" và phản ứng sinh trực giao đã đưa hóa học tiến vào kỷ nguyên của chủ nghĩa chức năng (functionalism). Những bước tiến này đang mang lại lợi ích to lớn cho toàn nhân loại.
Bắc Lê (Theo The Nobel Prize)