Sacha inchi - cây “siêu thực phẩm”
Cây Sacha inchi có tên khoa học là Plukenetia volubilis L, xuất xứ ở rừng mưa nhiệt đới Amazon (Nam Mỹ)... Đây là loại cây dây leo thân gỗ; lá hình tim có khía răng cưa mọc so le, dài 10-12 cm, rộng 8-10 cm, cuống lá dài 2-5 cm. Các hoa đực nhỏ màu trắng mọc thành cụm ở nách lá; hoa cái nằm ở gốc cụm hoa đực. Cây ra hoa, quả gần như quanh năm. Quả là dạng nang, có đường kính khoảng 3 cm với 4-7 cánh, quả có 5 cánh trông giống hình ngôi sao; khi non quả màu xanh và đổi sang màu nâu đen khi già. Trong quá trình chín thì quả chứa một lớp cùi thịt màu đen không ăn được, thường để cho quả khô đi trên cây trước khi thu hoạch. Bên trong các cánh quả là các hạt hình ô van màu nâu sẫm, mỗi cánh có một hạt.
Người dân Peru từ xa xưa đã sử dụng loại hạt này làm thức ăn và gọi tên là: Sacha inchi (lạc sacha), Inca inchi (lạc núi), hoặc Inca nut (lạc Inca). Hạt Sacha inchi chứa nhiều protein (27%) và dầu (35-60%). Dầu chứa nhiều axit béo thiết yếu như axit omega-3 linolenic (≈45-53% tổng hàm lượng chất béo) và axit omega-6 linoleic (≈34-39% tổng hàm lượng chất béo), cũng như axit omega-9 không thiết yếu (≈6-10% tổng hàm lượng chất béo). Hạt Sacha inchi cũng chứa nhiều vitamin E, A các khoáng chất như kali, magie, canxi, chất xơ cùng nhiều chất chống oxi hoá khác; đồng thời cung cấp 1 lượng calo tương đối đáp ứng nhu cầu hoạt động, tập luyện: 28 g hạt này sẽ bổ sung cho bạn khoảng 170 calo. Không một loại dầu thực vật nào có hàm lượng Omega-3 cao hơn dầu Sacha inchi. Lá của cây cũng được sử dụng làm thực phẩm, trà.
Hạt Sacha inchi chứa nhiều protein, vitamin, khoáng chất và chất béo.
Mở rộng tiềm năng kinh tế của cây dựa trên KH&CN
Cây Sacha inchi được Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống và sản phẩm cây trồng Quốc gia đưa về trồng thử nghiệm ở Việt Nam từ tháng 11/2013. Đây là loại cây dễ trồng, trồng một lần nhưng khai thác được lâu (15-20 năm), thời gian thu hoạch nhanh và có tính rải vụ cao, kỹ thuật chăm sóc đơn giản. Hiện nay, nhu cầu hạt có dầu và các sản phẩm từ hạt có dầu trong nước ngày càng tăng. Tuy nhiên, sản lượng hạt có dầu lại không tăng do năng suất thấp, diện tích canh tác không nhiều. Do đó, phát triển một loại cây mới để bổ sung vào cơ cấu cây lấy dầu và sản xuất protein thực vật, từ đó giảm bớt gánh nặng nhập khẩu là hướng nghiên cứu lâu dài và cần thiết của ngành nông nghiệp.
Với mong muốn tìm kiếm loại cây trồng mới, có năng suất và giá trị cao, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, cây Sacha inchi đã được quan tâm và trồng thử nghiệm ở một số địa phương như Ninh Bình, Đăk Lăk, Sơn La, Hòa Bình... Đặc biệt mới đây, thông qua thực hiện nhiệm vụ KH&CN “Nghiên cứu một số biện pháp trồng và thử nghiệm sơ chế hạt cây Sacha inchi (Plukenetia volubilis) tại các huyện thuộc TP Hồ Chí Minh và vùng phụ cận”, do Sở KH&CN TP Hồ Chí Minh tài trợ, nhóm nghiên cứu thuộc Trường Đại học Nguyễn Tất Thành (do GS.TS Nguyễn Quang Thạch làm chủ nhiệm) đã nghiên cứu và áp dụng thành công quy trình kích tăng tỷ lệ hoa cái trên cây Sacha inchi, thông qua việc sử dụng chất điều hòa sinh trưởng. Cụ thể, cây Sacha inchi bắt đầu ra hoa sau 122 ngày sau gieo, thời gian ra một lứa hoa khoảng 38 ngày và cần khoảng 49 ngày để ra lứa hoa tiếp theo. Sự ra hoa là một bước ngoặt trong đời sống của thực vật, tức là sự chuyển hướng từ giai đoạn sinh trưởng sinh dưỡng sang giai đoạn sinh thực. Dưới tác dụng của nhiệt độ thích hợp và quang chu kỳ cảm ứng, trong lá cây xuất hiện các chất đặc hiệu được vận chuyển đến các mô phân sinh đầu cành để quy định sự hình thành các mầm hoa. Tác động chất điều hòa sinh trưởng vào giai đoạn ra hoa nhằm ức chế hoa đực, làm tăng số lượng hoa cái cây Sacha inchi sẽ làm tăng đáng kể năng suất loại cây trồng mới này. Mặc dù tỷ lệ đậu quả thấp nhưng nhờ số hoa cái tăng lên đáng kể nên kết quả cuối cùng số quả đậu vẫn tăng rất cao (gấp 5,67 lần so với đối chứng). Nhờ đó, năng suất quả khô đạt 1.331,97 g/cây; năng suất hạt trên cây đạt 850,20 g/cây (tăng 5,28 lần so với đối chứng); năng suất hạt thu được ở lứa quả đầu tiên đạt 2,05 tấn/ha (tăng 4,88 lần so với đối chứng); năng suất thực thu năm đầu tiên đạt 4,40 tấn/ha (gấp 4,4 lần so với đối chứng).
Cây Sacha inchi trồng tại huyện Củ Chi, TP Hồ Chí Minh.
Từ những kết quả đạt được, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Nguyễn Tất Thành cũng đã xây dựng quy trình canh tác cây Sacha inchi cho TP Hồ Chí Minh và các vùng phụ cận, có khả năng đạt đến trên 3 tấn/ha. Theo đó, cây Sacha inchi hoàn toàn phù hợp để đưa vào cơ cấu cây trồng, tổ chức sản xuất tại những vùng còn quỹ đất chưa sử dụng hết hoặc sử dụng kém hiệu quả. Điều này không chỉ giúp cho việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng tăng hiệu quả kinh tế tốt hơn, mà còn tạo công ăn việc làm cho người dân nông thôn, tự chủ được nguồn cung dầu Omega3 ra thị trường.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. https://cesti.gov.vn/bai-viet/CTDS5/nhan-tao-hoa-cai-de-tang-hieu-qua-canh-tac-cay-sacha-inchi-o-tphcm-bcc47174-ad77-43bc-9e15-dc405841c339.
2. http://khuyennong.lamdong.gov.vn/hoat-dong-khuyen-nong/chuyen-giao-khkt/228-cay-sa-chi-cay-tr-ng-nh-p-n-i-m-i-nhi-u-ti-m-nang.
3. https://thuonghieusanpham.vn/mot-so-ket-qua-nghien-cuu-moi-ve-cay-sacha-inchi-tai-mot-so-tinh-nam-bo-19731.html.
MN