Cá chình bông và nghề nuôi cá chình bông tại Phú Yên
Cá chình bông (Anguilla marmorata) được xem là một thực phẩm bổ dưỡng, chứa nhiều chất béo. Trong 100 g thịt cá chình (nấu chín bằng nhiệt khô) có chứa: chất đạm 23,65 g; chất béo 14,95 g; kẽm 2,08 mg… Theo dược học cổ truyền Trung Hoa và Việt Nam, thịt và một số bộ phận của cá chình bông được dùng để làm thuốc. Cá chình còn có tên gọi khác là mạn lệ ngư, cá lạc. Thịt cá chình (hay mạn lệ ngư nhục), được xem là có vị ngọt, tính bình với các tác dụng bổ hư luy, khư phong thấp, sát trùng. Thịt cá chình được dùng trị hư lao nóng trong xương, phong thấp, tê đau, cước khí, phong ngứa; trị trẻ em bị cam tích, phụ nữ bị băng lậu, trị trĩ và ngứa lở ngoài da. Như vậy, đây là loại thực phẩm và dược phẩm vô cùng quý giá đối với ngành nông nghiệp và y học Việt Nam nói riêng, thế giới nói chung.
Theo kinh nghiệm người dân địa phương, cá chình bông là loài di cư: cá mẹ đẻ trứng ở biển sâu, cá con sau đó trôi dạt vào vùng cửa sông kiếm ăn và lớn lên. Đến lúc trưởng thành, cá lại về biển đẻ trứng. Chính vì tập tính này mà hiện nay, việc sinh sản nhân tạo cá chình còn rất khó khăn và nguồn cá giống chủ yếu vẫn được đánh bắt trong tự nhiên. Ở Phú Yên, cá chình bông giống thường được đánh bắt ở sông Bàn Thạch (Đông Hòa), đập Tam Giang (Tuy An). Hàng năm, cứ đến khoảng thời gian cuối tháng Chạp, đầu tháng Giêng (âm lịch) là thời gian đánh bắt cá giống. Giống cá chình bông Phú Yên nổi tiếng toàn quốc và chiếm tỷ lệ 80-90% lượng cung toàn quốc.
Nghề nuôi cá chình ở nước ta bắt đầu từ tỉnh Phú Yên khoảng những năm 2000, sau đó lan rộng ra các tỉnh phía Nam và hiện nay đã phát triển ra nhiều tỉnh trong nước. Loài nuôi chủ yếu là cá chình bông (Anguilla marmorata) và cá chình mun (Anguilla bicolor pacifica), trong đó cá chình bông chiếm 90-95%. Hình thức nuôi chủ yếu là trong lồng, ao với thức ăn chính là giun ít tơ (Oligochaeta), động vật đáy và các sinh vật thủy sinh, ốc, hến, cá tạp, tép, nhuyễn thể, thịt ốc, cá biển… Ngoài ra, hiện nay một số vùng nuôi đã sử dụng thức ăn công nghiệp cho cá chình bông có hàm lượng đạm từ 45-50% giúp cá có tốc độ tăng trưởng mạnh. Tuy nhiên, giá thành lại cao, dễ bị trộn lẫn chất tăng trọng, chất cấm, chưa chắc đã đảm bảo an toàn, sạch bệnh cho đàn cá. Do đó, thức ăn công nghiệp hiện nay ở Phú Yên vẫn chưa được sử dụng rộng rãi trong quá trình nuôi cá chình bông. Những năm đầu tiên khi mới bắt đầu làm nghề nuôi cá chình bông, cá chình con không được quan tâm nhân tạo giống mà người dân chủ đánh bắt cá chình bông giống ở tự nhiên.
Mô hình nuôi cá chình bông Phú Yên.
Nâng cao giá trị cho cá chình bông Phú Yên
Từ những lợi thế của nghề nuôi cá chình bông vùng đất Phú Yên, việc xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông là rất cần thiết. Cá chình bông Phú Yên có chất lượng đặc trưng riêng biệt, có mối liên hệ với điều kiện tự nhiên, sinh thái của khu vực nuôi trồng. Đây chính là cơ sở khoa học để xây dựng chỉ dẫn địa lý cho cá chình bông Phú Yên. Để giúp người nuôi, kinh doanh sản phẩm đạt hiệu quả kinh tế cao, đồng thời tăng khả năng nhận biết bảo vệ danh tiếng cho sản phẩm. Vì vậy, việc tiến hành thực hiện nhiệm vụ “Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông của tỉnh Phú Yên” là hoàn toàn phù hợp và hết sức có ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay.
Khi thực hiện dự án thành công, sản phẩm cá chình bông Phú Yên được bảo hộ theo chỉ dẫn địa lý “Phú Yên”, lúc đó sẽ phát huy giá trị, danh tiếng của sản phẩm trên thị trường; góp phần chống lại sự lạm dụng dấu hiệu nguồn gốc, đảm bảo quyền sử dụng hợp pháp của các tổ chức, cá nhân có đủ điều kiện sử dụng chỉ dẫn địa lý; bảo tồn, duy trì và phát triển một sản phẩm đặc thù của địa phương, góp phần thúc đẩy sản xuất cá chình bông Phú Yên phát triển bền vững.
Về kinh tế, việc xây dựng thành công chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông Phú Yên sẽ góp phần nâng cao vị thế sản phẩm trên thị trường và mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho các hộ nuôi cá chình bông và các cơ sở kinh doanh trên địa bàn tỉnh Phú Yên nói riêng và các cơ sở kinh doanh cá chình bông Phú Yên ở các địa phương khác nói chung. Các sản phẩm cá chình bông Phú Yên sau khi được bảo hộ, người tiêu dùng sẽ dễ nhận biết và lựa chọn sản phẩm; sản phẩm sẽ góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ trong tương lai, có sức cạnh tranh hơn so với các sản phẩm cùng loại trên thị trường; củng cố lòng tin của người tiêu dùng đối với cá chình bông Phú Yên, từ đó gia tăng giá trị, thúc đẩy sản phẩm tham gia tốt hơn vào thị trường trong nước và xuất khẩu.
Bên cạnh đó, nhiệm vụ được triển khai thực hiện sẽ huy động sự tham gia của người dân nuôi, kinh doanh sản phẩm truyền thống của tỉnh. Kết quả của nhiệm vụ sẽ có những tác động tích cực đối với người dân địa phương: gìn giữ và phát triển giá trị văn hóa truyền thống của địa phương, bảo vệ uy tín và danh tiếng sản phẩm các làng nghề trồng cá chình bông Phú Yên; tạo thêm và giải quyết việc làm tại chỗ cho lao động địa phương; nâng cao công tác quản lý chất lượng sản phẩm, quản lý thương hiệu, bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng. Bên cạnh đó, nhiệm vụ thành công sẽ góp phần tuyên truyền về sở hữu trí tuệ tới người dân tại các vùng trồng trồng cá chình bông nói chung và địa phương nói riêng trong tỉnh.
Việc thực hiên nhiệm vụ “Xây dựng và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông Phú Yên” tạo điều kiện cho sản phẩm được đăng ký bảo hộ dưới hình thức chỉ dẫn địa lý và đi vào vận hành, qua đó khẳng định được giá trị kinh tế và vai trò của một loại sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Việc xây dựng, duy trì và phát triển chỉ dẫn địa lý sẽ góp phần nâng cao nhận thức và hiểu biết của cộng đồng về giá trị thương hiệu sản phẩm cá chình bông Phú Yên mang nét đặc trưng của tỉnh nhà trong tình hình phát triển kinh tế hiện nay.
Mai Văn Thủy