MOBI 2020 đánh giá mức độ công khai ngân sách của 44 bộ, cơ quan Trung ương, trong đó có 38 bộ, cơ quan Trung ương là đơn vị dự toán và 6 cơ quan, tổ chức Trung ương được ngân sách nhà nước (NSNN) hỗ trợ. MOBI 2020 được xây dựng thông qua 5 tiêu chí chính là: tính sẵn có, tính kịp thời, tính đầy đủ, tính thuận tiện và tính liên tục của 6 loại tài liệu bắt buộc phải công khai theo Luật NSNN năm 2015, theo hướng dẫn tại Thông tư 61/2017/TTBTC và Thông tư 90/2018/TT-BTC. Tính liên tục là tiêu chí lần đầu tiên được sử dụng trong khảo sát MOBI 2020 và chỉ được áp dụng cho hai loại tài liệu bao gồm Dự toán thu - chi ngân sách và Quyết toán ngân sách nhà nước.
Điểm trung bình MOBI 2020 thấp
Kết quả khảo sát MOBI 2020 cho thấy, mức độ công khai ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương chưa có cải thiện so với MOBI 2019. Vẫn còn nhiều đơn vị chưa công khai hoặc chưa công khai đầy đủ, chưa đáp ứng yêu cầu theo quy định của Luật NSNN năm 2015, Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư 90/2018/TT-BTC. Điểm trung bình MOBI 2020 là 21,64/100 điểm, tương đương với điểm trung bình MOBI 2019. Trong xếp hạng MOBI 2020, Bộ Tài chính có thứ hạng cao nhất với 66,63 điểm quy đổi, xếp hạng công khai ở mức tương đối đầy đủ. Xếp thứ hai là Bộ Tư pháp với 48,41 điểm quy đổi.
Về tính sẵn có: có 27/44 bộ, cơ quan Trung ương trong kỳ khảo sát MOBI 2020 công khai ít nhất 1 tài liệu ngân sách (chiếm 61,36%), tăng 3 đơn vị so với kỳ khảo sát 2019. Tuy nhiên, vẫn còn có tới 17 bộ, cơ quan Trung ương không công khai bất kỳ một tài liệu nào tại thời điểm khảo sát (tương đương với 38,64%).
Về tính kịp thời: các bộ, cơ quan Trung ương chưa công khai kịp thời các tài liệu ngân sách theo quy định. Trong số 19 đơn vị có công bố tài liệu về Dự toán ngân sách năm 2021, chỉ có 6 đơn vị công bố đúng thời hạn theo quy định là trong vòng 15 ngày kể từ ngày 31/12/2020. Đối với tài liệu về Quyết toán ngân sách năm 2019, có 9/16 đơn vị có công khai thông tin công bố đúng thời hạn theo quy định. Các tài liệu còn lại gồm Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách đơn vị quý 1, 6 tháng, 9 tháng và cả năm 2020 chỉ được công khai đúng hạn bởi lần lượt 4, 4 và 3 đơn vị. Không có đơn vị nào công khai đúng hạn báo cáo tình hình thực hiện ngân sách cả năm 2020.
Về tính thuận tiện: 32/44 đơn vị có điểm về tính thuận tiện (tương đương với 72,72%), tăng 5 đơn vị so với khảo sát MOBI 2019. Định dạng của các tài liệu ngân sách được công khai trên cổng/trang thông tin điện tử của đơn vị chủ yếu dưới dạng pdf hoặc scan ảnh, do vậy còn hạn chế cho người dân đọc và sử dụng thông tin ngân sách từ các định dạng tài liệu này. Bộ Khoa học và Công nghệ là đơn vị công khai các tài liệu có định dạng thuận tiện nhất (file excel), dễ dàng trong việc tiếp cận và sử dụng tài liệu.
Về tính đầy đủ: các tài liệu ngân sách được công khai chưa đầy đủ nội dung theo quy định tại Thông tư 90/2018/TT-BTC, còn thiếu báo cáo thuyết minh hoặc không đầy đủ nội dung của các bảng biểu. Trong số 27 đơn vị có công khai ít nhất 1 trong 6 tài liệu ngân sách, Bộ Tài chính và Bộ Tư pháp vẫn là hai đơn vị dẫn đầu về tính đầy đủ của các tài liệu ngân sách. Xếp ở vị trí thứ ba là Bảo hiểm Xã hội Việt Nam với 20,93 điểm quy đổi.
Tính liên tục: MOBI 2020 là năm đầu tiên khảo sát thực hiện chấm điểm tính liên tục của các tài liệu được công khai, bao gồm: Dự toán ngân sách đơn vị và Quyết toán ngân sách đơn vị. Đối với tài liệu Dự toán, tính liên tục được chấm dựa trên việc đơn vị có công khai liên tục trong các năm 2019, 2020 và 2021. Đối với tài liệu Quyết toán, tính liên tục được chấm dựa trên việc công khai các tài liệu Quyết toán năm 2017, 2018 và 2019. Kết quả khảo sát cho thấy chỉ có 6 đơn vị (13,6%) công bố tài liệu dự toán ngân sách đơn vị trong 3 năm liên tiếp, 17 đơn vị (38,6%) công khai trong 2 năm, 6 đơn vị (13,6%) công khai trong 1 năm và có 15 đơn vị (34,1%) không công khai trong cả 3 năm. Đối với tài liệu quyết toán ngân sách đơn vị, có 7 đơn vị (15,9%) công bố tài liệu trong 3 năm liên tiếp, 13 đơn vị (29,5%) công khai trong 2 năm, 7 đơn vị (15,9%) công khai trong 1 năm và có 17 đơn vị (38,6%) không công khai trong cả 3 năm. Uỷ ban Dân tộc và Bộ Nội vụ là hai đơn vị dẫn đầu trong việc công khai liên tục các tài liệu ngân sách.
Nhận định về MOBI 2020, ông Nguyễn Đức Thành - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược (VESS), nhận định: “Trong khi mức độ công khai minh bạch của các tỉnh liên tục được cải thiện (thông qua đánh giá bằng chỉ số POBI hàng năm), thì các cơ quan Trung ương lại không có sự tiến bộ đáng kể nào, dù Luật Ngân sách 2015 đã có hiệu lực từ lâu. Đây là một hiện tượng gây thất vọng vì các cơ quan Trung ương đã không nêu được tấm gương, thể hiện sự thiếu trách nhiệm giải trình đối với nhân dân. Do đó, tôi cho rằng đây là lúc Quốc hội cần phát huy vai trò giám sát của mình trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch của hệ thống tài chính công”.
Khuyến nghị
Tại buổi công bố MOBI 2020, nhóm nghiên cứu và các chuyên gia đã đưa ra một số khuyến nghị nhằm cải thiện tình hình
Đối với Quốc hội
Quốc hội có thể cân nhắc bổ sung nội dung giám sát tình hình thực hiện công khai ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương vào chương trình hoạt động giám sát hàng năm của Uỷ ban Tài chính ngân sách của Quốc hội, bao gồm cả giám sát thường xuyên và giám sát chuyên đề. Xem xét hoạt động công khai NSNN của các bộ, cơ quan Trung ương như một trong những tiêu chí đánh giá hoạt động của bộ, cơ quan Trung ương là một trong những tiêu chí để phân bổ ngân sách. Xem xét bổ sung chế tài xử lý các vi phạm về thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật.
Đối với Chính phủ
Chính phủ cần thúc đẩy các bộ, cơ quan Trung ương thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật và ban hành chế tài xử lý các đơn vị không thực hiện công khai NSNN. Chính phủ cần áp dụng biện pháp đánh giá tình hình thi hành pháp luật về công khai ngân sách và báo cáo với Quốc hội, Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước theo quy định pháp luật.
Đối với Kiểm toán Nhà nước
Kiểm toán việc tuân thủ các quy định hiện hành về công khai, minh bạch ngân sách của các đơn vị được kiểm toán là nội dung nhiệm vụ Kiểm toán Nhà nước theo quy định tại điểm b, khoản 1 Điều 32 của Luật Kiểm toán Nhà nước và Chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước số 400 (CMKTNN 400) về các nguyên tắc cơ bản của kiểm toán tuân thủ. Do vậy, Kiểm toán Nhà nước đưa nội dung công khai minh bạch về tài liệu ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương vào nội dung kiểm toán tuân thủ.
Đối với bộ, cơ quan Trung ương
Các bộ, cơ quan Trung ương cần thực hiện đúng quy định của pháp luật về công khai tài liệu về ngân sách. Cụ thể, các đơn vị cần đảm bảo mức độ sẵn có, kịp thời, thuận tiện, đầy đủ của các tài liệu ngân sách bằng các biện pháp sau: i) công khai kịp thời các loại tài liệu ngân sách trong chuyên mục công khai ngân sách trên cổng thông tin điện tử của các bộ, cơ quan Trung ương như quy định tại Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư số 90/2018/TT-BTC; ii) các tài liệu ngân sách cần công khai đầy đủ nội dung, tối thiểu theo đúng bảng biểu như quy định tại Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư số 90/2018/TT-BTC; iii) các tài liệu ngân sách có số liệu sử dụng phải được định dạng thân thiện với người sử dụng (như word, excel … ); iv) các tài liệu ngân sách được công khai kèm theo quyết định công bố công khai thông tin của cơ quan có thẩm quyền; v) các bộ, cơ quan Trung ương cần duy trì việc công khai ngân sách liên tục và thường xuyên, tránh việc công khai tài liệu mới nhưng lại rút đi các tài liệu công khai ngân sách của những năm trước.
Đối với Bộ Tài chính
Bộ Tài chính cần có hướng dẫn cụ thể hơn về thời hạn công khai một số loại tài liệu ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương theo quy định của Luật NSNN năm 2015. Cần tiếp tục rà soát và điều chỉnh lại hướng dẫn về các thông tin và định dạng tài liệu cần công khai tại Thông tư 90/2018/TT-BTC; có hướng dẫn cụ thể với từng loại đơn vị dự toán, nhất là các bộ, cơ quan Trung ương. Chủ động truyền thông rõ ràng về việc công khai các tài liệu thông tin về ngân sách và quá trình xây dựng ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương để người dân có thể theo dõi thông tin và tham gia trong quá trình công khai ngân sách. Phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành ngay hướng dẫn thực hiện công khai ngân sách cho các chương trình dự án đầu tư xây dựng cơ bản như quy định tại điểm c, khoản 1, Điều 1 của Thông tư 61/2017/TT-BTC để các bộ, cơ quan Trung ương công khai kịp thời các thông tin này.
VVH