Nguy cơ mai một nguồn lan quý
Điện Biên có khí hậu nhiệt đới gió mùa núi cao, chia làm 2 mùa rõ rệt, mùa mưa và mùa khô. Mùa khô trùng với mùa đông nên thời tiết tương đối lạnh và ít mưa, còn mùa mưa lại trùng với mùa hè nắng nóng, mưa nhiều nhưng ít chịu ảnh hưởng của bão. Nhiều nghiên cứu cho thấy, với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng hiện có, Điện Biên là một trong những nơi bảo tồn và lưu giữ nguồn gen hoa lan rừng tốt nhất do biên độ nhiệt thay đổi thấp, số giờ nắng hàng năm phù hợp, lượng mưa trung bình khá ổn định và chia thành 2 giai đoạn rõ rệt rất phù hợp với đa số các loại lan rừng có thời gian là mùa mưa thì phát triển, mùa nắng thì ngủ nghỉ. Đây là những điều kiện ở các vùng sinh thái khác không có hoặc có cũng không đồng đều giữa các điều kiện khí hậu. Với trên 760.000 ha rừng và đất có rừng, tỉnh Điện Biên được đánh giá là địa bàn có tính đa dạng sinh học cao. Theo thống kê chưa đầy đủ, hệ thực vật trên địa bàn tỉnh Điện Biên hiện có 5 ngành thực vật bậc cao có mạch gồm tổng số gần 2.000 loài thuộc 780 chi và 196 họ. Nhờ điều kiện thiên nhiên ưu đãi, Điện Biên có đủ điều kiện để cho hoa lan phát triển, nhất là các loại hoa lan bản địa. Những năm qua, do giá bán các loài lan khá cao, nên những loài lan bản địa quý hiếm đã bị khai thác cạn kiệt, có nguy cơ tuyệt chủng.
Giải pháp bảo tồn và phát triển
Hiện nay Điện Biên có khá nhiều người chơi và sưu tầm hoa lan, xong đó chỉ là tự phát chưa quy củ, vì thế nguồn gen rất dễ bị mất khi mua đi bán lại và bị lai tạp. Trước thực trạng lan rừng bị khai thác và có nguy cơ cạn kiệt trong tự nhiên, Trung tâm Thông tin và Ứng dụng tiến bộ KH&CN (Sở KH&CN Điện Biên) đã đề xuất và được giao thực hiện dự án “Thu thập, đánh giá nguồn gen hoa Lan Điện Biên và khu vực lân cận lưu giữ chúng ở tại vùng Tây Bắc”, nhằm khắc phục những nhược điểm còn tồn tại góp phần lưu giữ và phát triển hoa lan rừng phục vụ cho mục đích bảo tồn, sử dụng và khai thác có hiệu quả nguồn gen hoa lan phục vụ chương trình phát triển hoa cây cảnh và du lịch của tỉnh nói riêng và cả nước nói chung.
Sau 2 năm thực hiện, nhóm nghiên cứu đã thu thập được hơn 2.000 giò, tiến hành phân loại các mẫu đã thu thập, đồng thời ghi chép cẩn thận các đặc điểm hình thái, vùng sinh thái, mùa vụ, điều kiện sinh trưởng phát triển của 40 giống (mỗi giống từ 10-100 giò).
Hoàn thiện quy trình nhân giống và chăm sóc lan thương phẩm các giống Đai Châu, Hoàng Thảo (là 2 giống hoa lan đang được nuôi trồng phổ biến tại Điện Biên). Tổ chức đào tạo cho nhiều lượt cán bộ kỹ thuật cách thu thập và lưu giữ nguồn gen; đồng thời phổ biến kỹ thuật cho 30 lượt người biết cách chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hại cho hoa phong lan. Đặc biệt, trong quá trình thực hiện dự án, nhóm nghiên cứu còn phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hoa cây cảnh và Ban Quản lý rừng Di tích lịch sử và Cảnh quan môi trường Mường Phăng đi điều tra, thu thập nguồn gen hoa lan tại các địa bàn trong và ngoài tỉnh như Sơn La, Lào Cai, Lai Châu nhằm so sánh đặc điểm hình thái, vùng sinh thái, mùa vụ, điều kiện sinh trưởng phát triển của các giống lan. Đã hoàn thiện được các quy trình về nhân giống, trồng và chăm sóc hoa giống hoa lan Hoàng Thảo và Đai Châu để chuyển giao cho người dân trồng và chăm sóc, qua đó thành công 400 m2 trang trại nhằm lưu giữ, bảo tồn mẫu giống hoa lan đã thu thập được trên địa bàn tỉnh.
Lan rừng là một loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao, trên cơ sở nghiên cứu, kết quả đề tài sẽ là tài liệu khoa học về số lượng loài, sự phân bố, đặc điểm sinh học của hoa lan tại Điện Biên là tài liệu tham khảo có giá trị cho công tác nghiên cứu, bảo tồn và giảng dạy trên địa bàn tỉnh và trên cả nước. Đề tài sẽ góp phần đưa tiến bộ khoa học vào sản xuất hoa lan tại địa phương làm thay đổi tập quán canh tác truyền thống, nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa với quy mô lớn, chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của thị trường; là cơ sở để phát triển sản xuất mở rộng một số loài lan có giá trị kinh tế cao, phù hợp với điều kiện khí hậu của địa phương và tham gia vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, nâng cao hiệu quả sản xuất nói chung và ngành sản xuất hoa nói riêng.
Nguyễn Văn An