Xây dựng thành công hệ thống bản đồ công nghệ quốc gia cho các ngành, lĩnh vực quan trọng
Chương trình đã hoàn thành hệ thống các phương pháp và quy trình xây dựng Bản đồ công nghệ ở cấp độ ngành, lĩnh vực và cấp độ quốc gia; đã xây dựng hệ thống tiêu chí và chỉ tiêu xây dựng lộ trình ĐMCN của doanh nghiệp. Với những kết quả này, Việt Nam đã tiếp cận được trình độ xây dựng Bản đồ công nghệ và xây dựng lộ trình ĐMCN của Hàn Quốc và Đài Loan vào giai đoạn 1999 - 2002 - là giai đoạn các quốc gia này đã trở thành các nước công nghiệp mới.
Tiêu biểu có thể kể đến Bản đồ công nghệ tạo và sản xuất các loại giống lúa với 14 tổ hợp công nghệ bao gồm gần 70 công nghệ lõi cần phải làm chủ để thực hiện được mục tiêu tạo ra các giống lúa có: năng suất 6-10 tấn/ha; chất lượng gạo đạt chuẩn quốc tế; giá thành phân bổ theo các phân khúc 350-450 USD/tấn, 600-800 USD/tấn, 1.000-1.200 USD/tấn, đồng thời đã đề xuất lộ trình công nghệ đến năm 2025. Kết quả nghiên cứu này được coi là nội dung quan trọng trong Chương trình phối hợp công tác giữa Bộ KH&CN và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Bản đồ công nghệ với gần 60 công nghệ cốt lõi cần được làm chủ là cơ sở để xây dựng thành công lộ trình công nghệ trong lĩnh vực sản xuất vắc xin đến năm 2035 trình các cấp có thẩm quyền xem xét (đặc biệt đối với sản phẩm vắc xin 6 trong 1 đã được Lãnh đạo Chính phủ, Bộ Y tế , Bộ KH&CN kiến nghị xem xét, đầu tư theo các lộ trình công nghệ từ bản đồ này.
Cho đến nay, Chương trình ĐMCN quốc gia giai đoạn 2011-2020 đã xây dựng bản đồ công nghệ cho các lĩnh vực phục vụ nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm trọng điểm, sản phẩm chủ lực, sản phẩm quốc gia, có tiềm năng phát triển như: chọn tạo giống và sản xuất lúa gạo; nghiên cứu và ứng dụng công nghệ gen, tế bào gốc tại Việt Nam; sản xuất vắc xin cho người; sản xuất vật liệu và linh kiện điện tử, bán dẫn; cơ khí nông nghiệp, cơ khí ô tô; phát triển và ứng dụng công nghệ kết nối vạn vật (IoT) tại Việt Nam; ứng dụng công nghệ enzyme và protein... Bản đồ công nghệ đã và đang trở thành công cụ mới, hiệu quả trong việc hoạch định chính sách trên cơ sở nắm bắt được trình độ công nghệ của các ngành, lĩnh vực và doanh nghiệp, từ đó tăng hiệu quả tư vấn chính sách KH&CN; giảm thiểu rủi ro trong hoạt động đầu tư nghiên cứu và phát triển công nghệ; cung cấp tư vấn hỗ trợ doanh nghiệp ĐMCN.
Hỗ trợ các doanh nghiệp ĐMCN
Ứng dụng bản đồ công nghệ trong triển khai hỗ trợ các doanh nghiệp ĐMCN, nghiên cứu công nghệ phục vụ phát triển sản phẩm quốc gia, sản phẩm chủ lực, sản phẩm trọng điểm của vùng, của địa phương là cách làm mới, khoa học trong quản lý và tổ chức triển khai các nhiệm vụ KHCN quốc gia. Ví dụ, từ kết quả bản đồ công nghệ ngành lúa, gạo, Chương trình đã xác định các khâu trong chuỗi sản xuất của ngành cần hỗ trợ nghiên cứu, ĐMCN như: sản xuất giống thích ứng với mặn, hạn vùng Đồng bằng sông Cửu Long (Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long thực hiện); giống lúa chất lượng cao phục vụ xuất khẩu (Công ty giống cây trồng Thái Bình); sấy lúa tươi (Công ty Năm Nhã, An Giang); quy trình canh tác và bảo quản lúa, xay, xát tăng chất lượng gạo, giảm thất thoát sau thu hoạch (Công ty Trung Thạnh, Cần Thơ). Trên cơ sở đó, Chương trình đã xác định nhiệm vụ và đề xuất giao cho các doanh nghiệp thực hiện.
Giải quyết kịp thời các vấn đề phát triển kinh tế - xã hội phát sinh
Chương trình đã hỗ trợ tạo ra công nghệ, thiết bị, giống cây trồng... giúp doanh nghiệp phát triển sản phẩm mới, nâng cao năng lực cạnh tranh trong các lĩnh vực nông nghiệp (chọn tạo giống lúa, rau, hoa quả…), lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, cơ khí, chế tạo máy, thiết bị điện, sản xuất phân bón…, đáp ứng kịp thời các nhu cầu của kinh tế xã hội đặt ra cho KH&CN.
Vấn đề xâm ngập mặn trong sản xuất lúa đồng bằng Sông Cửu Long: chọn tạo thành công 6 giống lúa thuần chịu mặn và hạn với năng suất và chất lượng tương đương các giống chất lượng cao, đặc biệt chịu được nhiễm mặn ở mức độ 6-8‰ (các giống lúa chịu mặn hiện chỉ đạt 4‰), thời gian chịu hạn không dưới 30 ngày, phục vụ canh tác trên diện tích bị nhiễm mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long và được công nhận giống quốc gia. Đặc biệt 2/6 giống mới này đã vượt qua những đợt ngập mặn và hạn hán kéo dài tại Đồng bằng sông Cửu Long trong năm 2015 và 2016, sản lượng và chất lượng gạo đảm bảo. Các giống lúa thuần mới sẽ góp phần đáng kể giải quyết bài toán của gần 150.000 ha ngập mặn và trên 30.000 ha canh tác bị hạn hàng năm tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Vấn đề thay đổi mô hình tăng trưởng, tăng năng suất trong sản xuất, phát triển các sản phẩm công nghệ cao và ứng dụng công nghệ cao để nâng cao giá trị gia tăng: chọn tạo 12 giống rau màu điển hình đạt chuẩn giống quốc gia từ hơn 3.000 giống cây rau màu ở Việt Nam và từ các nước trong khu vực và thế giới. Đã tổ chức huấn luyện, nhân rộng mô hình sản xuất và quy trình công nghệ canh tác cho hơn 12.000 hộ nông dân tham gia sản xuất và nhân giống thương phẩm. Góp phần giảm 10% khối lượng và giá thành nhập khẩu các loại hạt giống này (hàng năm Việt Nam phải chi khoảng 500 triệu USD để nhập khẩu hạt giống cây rau màu).
Nghiên cứu, chuyển giao thành công quy trình tách tinh dầu dừa tinh khiết (công nghệ VCO) đạt tiêu chuẩn quốc tế của tổ chức Hiệp hội Dừa châu Á - Thái Bình Dương tại Công ty dừa Lương Quới (Bến Tre). Dầu dừa tinh khiết được sản xuất theo công nghệ VCO có giá thương mại gấp 4 lần dầu dừa sản xuất theo công nghệ tinh luyện hiện nay. Kết quả này tạo tiền đề quan trọng để doanh nghiệp Lương Quới - một trong những doanh nghiệp chủ lực của tỉnh Bến Tre quyết định đầu tư Dự án sản xuất các chế phẩm sinh học từ dầu dừa xuất khẩu sang Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản. Với công nghệ mới này doanh nghiệp Lương Quới có năng lực tiêu thụ tận dụng tới 6 triệu lít nước dừa từ khoảng 12 triệu quả dừa do các doanh nghiệp khác không có khả năng sử dụng; thu mua và tiêu thụ sản xuất gần 13% số lượng dừa quả của các tỉnh thuộc Đồng bằng sông Cửu Long (năm 2016). Dự án này đã được Lãnh đạo Tỉnh Bến Tre cùng Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ đặt hàng và doanh nghiệp cam kết đầu tư trên 250 tỷ đồng để sau 5 năm đưa doanh số từ trên 500 tỷ/năm hiện nay lên khoảng 1.000 tỷ/năm.
Làm chủ công nghệ tinh luyện phụ phẩm mỡ cá Tra thành các loại dầu thực phẩm và dầu công nghiệp tại tập đoàn Sao Mai đã giúp tăng thêm trên 800 tỷ giá trị sản phẩm mỗi năm. Nếu mở rộng phạm vi ứng dụng của công nghệ này để chế biến toàn bộ mỡ cá Tra tại Đồng bằng sông Cửu Long có thể mang lại giá trị tăng thêm tới 1.600 tỷ đồng/năm. Về hiệu quả kinh tế, cứ 1 kg mỡ cá sau khi chế biến theo công nghệ mới có giá trị tăng thêm là 11.650 đồng (sau khi đã trừ các chi phí sản xuất). Với công suất 200 tấn mỡ cá/ngày của tập đoàn Sao Mai hiện nay thì riêng nhà máy sẽ tiêu thụ khoảng 72 nghìn tấn mỡ cá/năm (chiếm hơn 50% tổng lượng mỡ cá thô từ phụ phẩm cá tra trên cả nước) và tổng giá trị tăng thêm đạt 838,8 tỷ đồng/năm và nếu tính toàn bộ lượng mỡ cá được tinh luyện thành dầu ăn thì giá trị tăng thêm của toàn ngành khoảng 1.600 tỷ đồng/năm. Chỉ riêng tinh luyện thành công dầu ăn từ mỡ cá Tra đã cho giá trị của cá Tra tăng thêm khoảng 4,67%.
ĐMCN sản xuất chitosan từ phụ phẩm tôm quy mô công nghiệp (do do Tập đoàn Việt Nam Food thực hiện), tạo ra chitosan và các sản phẩm từ phụ phẩm tôm có chất lượng cao, dựa trên ưu thế về công nghệ mới, tiên tiến, mô hình sản xuất tối ưu nên sản phẩm chitosan có giá thành giảm 25-30% so với các sản phẩm hiện có trên thị trường. Việc ĐMCN trong dự án để chế biến hiệu quả các phụ phẩm từ tôm sẽ đóng góp thêm 10-15% tổng giá trị chuỗi giá trị của tôm Việt Nam so với hiện nay (góp phần đạt mục tiêu giá trị chuỗi tôm Chính phủ đặt ra giai đoạn 2017-2020 là 5,5 tỷ USD, trong giai đoạn 2021-2025 là 10 tỷ USD).
Hỗ trợ chuyển giao công nghệ, ứng dụng các công nghệ cao, công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng sản phẩm và hiệu quả sản xuất
Công ty Rạng Đông đã chế tạo hệ thống chiếu sáng chuyên dụng tiết kiệm năng lượng (đến 60% lượng điện năng) với quang phổ thích hợp cho sinh trưởng của từng loại cây trồng, giảm thời gian chiếu sáng, đã được đưa vào phục vụ sản xuất trái vụ cho quả thanh long, hoa cúc và nuôi cấy mô. Áp dụng đại trà tại các vùng trồng thanh long, hoa cúc như: Ninh Thuận, Bình Thuận, Tiền Giang, Tây Ninh, Long An, Đồng Nai, Đắk Lắk, Đà Lạt... Hiện nay, hệ thống chiếu sáng chuyên dụng này đã được sử dụng trên 1.050 ha trồng Thanh Long, 1.300 phòng nuôi cấy mô tế bào thực vật thay thế cho các hệ chiếu sáng thông thường, trực tiếp tiết kiệm được trên 102 tỷ đồng tiền điện, năng suất cây trồng tăng 20-30%.
Nhờ ứng dụng công nghệ IoT trong tối ưu hóa quá trình sản xuất, điều hành đã giúp nhà máy sản xuất nhíp ô tô của Tập đoàn Trường Hải phát triển hệ thống sản xuất thông minh, tăng sản phẩm xuất xưởng lên 15%/năm. Dự án thành công là cơ sở để đơn vị tiếp tục triển khai cho các nhà máy sản xuất khác cũng như tạo tiền đề cho việc ứng dụng và phát triển công nghệ 4.0 ở Việt Nam trong thời gian tới, góp phần nâng cao năng lực, sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong thời kỳ hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.
ĐMCN với mục tiêu nghiên cứu làm chủ thiết kế chế tạo đồ gá hàn khung vỏ xe ô tô con để nâng cao năng xuất, chất lượng và mở rộng chủng loại sản phẩm của Công ty CP Công nghệ Đức Trung đã đẩy nhanh quá trình sản xuất dây chuyền hàn khung vỏ làm việc tự động nhờ các bộ đồ gá hàn tích hợp mạch điều khiển PLC và các Rôbot công nghiệp. Nhờ nâng cao năng lực sản xuất và làm chủ được công nghệ, doanh nghiệp đang góp phần chủ động đáp ứng các yêu cầu về cung cấp thiết bị mới cũng như phụ tùng thay thế cho các dây chuyền sản xuất ô tô trong nước như hợp đồng cung cấp hệ thống đồ gá hàn khung xe Bus điện 10,5 m cho Công ty VINFAST.
VVH