“Cánh tay” nối dài của nhà khoa học
ThS Nguyễn Thị Thuyết cho rằng, nghiên cứu khoa học vốn là một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, tư duy phản biện và tinh thần khám phá không ngừng nghỉ. Tuy nhiên, với khối lượng thông tin bùng nổ theo cấp số nhân, con người khó lòng bắt kịp nếu chỉ dựa vào phương pháp truyền thống. Trong bối cảnh ấy, AI nổi lên như một cánh tay nối dài cho nhà khoa học. Từ việc hỗ trợ tìm kiếm và tổng hợp tài liệu, phát hiện các xu hướng nghiên cứu mới nổi, đến việc giúp trích dẫn, kiểm tra ngữ pháp và chuẩn hóa văn phong học thuật, AI đang từng bước tái kiến tạo cách thức con người tiếp cận và tạo ra tri thức.
Trong nghiên cứu khoa học, AI trở thành một trợ lý đắc lực giúp con người vượt qua giới hạn về thời gian, khả năng xử lý dữ liệu và độ chính xác. Một nghiên cứu sinh có thể mất hàng tuần để đọc và tổng hợp hàng chục bài báo, nhưng với AI, công việc ấy được rút ngắn còn vài giờ. Không chỉ giúp sàng lọc thông tin, AI còn góp phần mở rộng biên giới tri thức bằng cách phát hiện các khoảng trống nghiên cứu, xu hướng mới và các mối quan hệ tiềm ẩn giữa các công trình khoa học. Đó chính là lý do tại sao AI đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái nghiên cứu khoa học hiện đại.
Thứ nhất, AI hỗ trợ phân tích tài liệu nhanh chóng và chính xác. Điều này đặc biệt hữu ích trong bối cảnh số lượng tài liệu khoa học gia tăng nhanh chóng.
Thứ hai, AI giúp nhận diện các xu hướng nghiên cứu và khoảng trống trong lĩnh vực. Với khả năng phân tích dữ liệu sâu, AI có thể xác định các mối liên hệ chưa được khai thác giữa các chủ đề, từ đó mở ra cơ hội cho các nghiên cứu mới.
Thứ ba, AI nâng cao hiệu suất làm việc của nhà nghiên cứu bằng cách giảm tải các công việc thủ công. Thay vì tập trung vào việc tổng hợp tài liệu, nhà nghiên cứu có thể dành nhiều thời gian hơn cho việc phân tích và sáng tạo ý tưởng. Điều này không chỉ tăng tốc độ thực hiện nghiên cứu mà còn đảm bảo chất lượng của các công trình khoa học. AI thực sự là công cụ thiết yếu để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu hiện đại.
Giới hạn và lời giải thông minh
Theo ThS Nguyễn Thị Thuyết, sự xuất hiện của AI trong nghiên cứu khoa học đã mở ra một kỷ nguyên mới, nơi mà quá trình sản xuất tri thức không còn bị giới hạn bởi năng lực cá nhân hay thời gian hữu hạn của con người. AI không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà ngày càng trở thành một đối tác đồng hành thông minh trong hành trình nghiên cứu - từ lúc hình thành ý tưởng đến công bố kết quả. Tuy nhiên, giống như bất kỳ công nghệ nào, AI không hoàn toàn vô khuyết. Nó mang lại nhiều lợi ích vượt trội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cần được nhận diện và quản lý cẩn trọng.
Một là, làm thui chột tư duy độc lập: Khi quá tin tưởng vào kết quả do AI cung cấp, một số nhà nghiên cứu có thể bỏ qua bước đánh giá phê bình, dẫn đến tình trạng lệ thuộc vào máy móc. Điều này đi ngược lại tinh thần của khoa học, vốn đòi hỏi sự sáng tạo, phản biện và kiểm chứng độc lập.
Hai là, vấn đề đạo đức và kiểm chứng dữ liệu: Một số mô hình AI hiện nay, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn, có thể tạo ra thông tin sai lệch hoặc trích dẫn “giả” không có thật trong thực tế. Nếu người dùng không có khả năng kiểm chứng, các lỗi này có thể bị sao chép và lan truyền trong cộng đồng học thuật. Việc thiếu kiểm duyệt cũng đặt ra nguy cơ ảnh hưởng đến tính chính trực và độ tin cậy của nghiên cứu.
Ba là, bất bình đẳng trong khả năng tiếp cận: Các công cụ AI chất lượng cao thường yêu cầu phí sử dụng, thiết bị hiện đại hoặc kiến thức nền về công nghệ, khiến một bộ phận nhà nghiên cứu, đặc biệt ở các nước đang phát triển gặp khó khăn trong tiếp cận
Bốn là, rào cản ngôn ngữ và văn hóa học thuật: Phần lớn công cụ AI học thuật hiện nay hoạt động chủ yếu với tiếng Anh, trong khi các nhà nghiên cứu sử dụng tiếng Việt hoặc các ngôn ngữ khác còn gặp nhiều hạn chế.
Năm là, chất lượng và độ tin cậy của dữ liệu: AI hoạt động dựa trên nguồn dữ liệu đầu vào. Nếu dữ liệu không đầy đủ, không chính xác hoặc thiên lệch, kết quả mà AI đưa ra cũng sẽ bị sai lệch.
ThS Nguyễn Thị Thuyết - Trường Đại học Mở Hà Nội chia sẻ về ứng dụng AI trong nghiên cứu khoa học.
Trí tuệ nhân tạo không còn là tương lai xa vời, mà đang hiện diện mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có nghiên cứu khoa học. Với khả năng xử lý dữ liệu lớn, phân tích sâu, hỗ trợ lập luận và tối ưu hoá quy trình nghiên cứu, AI đã và đang tạo nên những thay đổi mang tính bước ngoặt cho giới học thuật toàn cầu.
Tuy nhiên, AI không phải là chiếc đũa thần vạn năng. Nó không thể thay thế tư duy phản biện, sự sáng tạo và đạo đức nghề nghiệp - những yếu tố cốt lõi làm nên giá trị của nhà khoa học. Việc khai thác AI một cách thông minh, có chọn lọc và có kiểm chứng chính là chìa khóa để AI thực sự trở thành người bạn đồng hành đắc lực trên hành trình nghiên cứu khoa học.
Hội thảo “Nâng cao hiệu quả công tác quản lý qua giải pháp sử dụng các ứng dụng công nghệ” do Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Công nghiệp tổ chức.
Phong Vũ - Bùi Nhi