Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà trình bày tờ trình Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi (nguồn: Phạm Thắng).
Theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà, Dự thảo Luật gồm 7 chương, 54 điều, kế thừa những nguyên tắc cơ bản của luật hiện hành nhưng đồng thời có nhiều điều chỉnh, bổ sung phù hợp với thực tiễn mới. Một trong những nội dung trọng tâm của bản sửa đổi là việc làm rõ ranh giới thẩm quyền giữa các cấp chính quyền địa phương, đặc biệt là giữa cấp tỉnh và cấp xã. Trên cơ sở đó, bộ máy được tổ chức lại theo hướng hai cấp là cấp tỉnh (bao gồm tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (gồm xã, phường và các đơn vị hành chính tương đương).
Dự thảo Luật cũng giữ nguyên các quy định về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, theo đó, Quốc hội vẫn là cơ quan quyết định việc thành lập các đặc khu hành chính. Mô hình tổ chức chính quyền ở cả hai cấp sẽ tiếp tục duy trì đầy đủ hai thiết chế cơ bản là Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND), bảo đảm tính thống nhất và thông suốt trong hệ thống hành chính từ Trung ương xuống địa phương.
Bên cạnh việc sắp xếp lại tổ chức, một trong những điểm nhấn nổi bật của Dự thảo Luật là tăng cường phân cấp, phân quyền thực chất. Cụ thể, cấp tỉnh sẽ được mở rộng phạm vi quyền hạn trong các lĩnh vực quan trọng như quy hoạch, tài chính, ngân sách và đầu tư phát triển. Dự thảo cũng nêu rõ trách nhiệm của chính quyền cấp tỉnh trong việc chủ động phân cấp và ủy quyền cho cấp xã, giúp các địa phương linh hoạt hơn trong quản lý và điều hành các vấn đề phát sinh trên địa bàn. Trong khi đó, cấp xã sẽ được trao thêm thẩm quyền trong việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến phạm vi trách nhiệm và lĩnh vực quản lý tại địa phương mình.
Đối với tổ chức bộ máy, Dự thảo Luật không thay đổi nhiều về cơ cấu ở cấp tỉnh, nhưng có điều chỉnh về số lượng đại biểu HĐND nhằm phù hợp với quá trình sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh nếu có. Ở cấp xã, UBND được quyền tổ chức các cơ quan chuyên môn, thiết lập các tổ chức hành chính hoặc bố trí công chức chuyên trách để tham mưu, quản lý hiệu quả các lĩnh vực được phân công. Đây là điều chỉnh nhằm thích ứng với sự mở rộng quy mô địa lý và dân số sau khi thực hiện sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã.
Vấn đề chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền từ ba cấp sang hai cấp cũng được Dự thảo Luật đề cập rõ ràng. Theo đó, Luật dự kiến có hiệu lực từ ngày 01/07/2025, với các quy định chuyển tiếp áp dụng riêng cho các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng trong nhiệm kỳ 2021-2026. Ngoài ra, các Luật và Nghị quyết liên quan cũng sẽ được rà soát, sửa đổi hoặc bãi bỏ để bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ trong hệ thống pháp luật khi áp dụng mô hình tổ chức chính quyền mới. Nội dung chuyển tiếp được thiết kế nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi mô hình diễn ra thuận lợi, không làm gián đoạn hoạt động của các cơ quan, đơn vị hành chính đã và đang vận hành theo mô hình cũ.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo thẩm tra (nguồn: Quang Vinh).
Trong Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, Chủ nhiệm Ủy ban Hoàng Thanh Tùng bày tỏ sự đồng tình với định hướng sửa đổi toàn diện Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý cần có những quy định cụ thể hơn về phạm vi trách nhiệm và quyền hạn giữa các cấp chính quyền, nhất là trong trường hợp UBND hoặc Chủ tịch UBND cấp tỉnh cần trực tiếp chỉ đạo và giải quyết những vấn đề thuộc quyền hạn của cấp xã. Điều này nhằm tăng cường tính chủ động, trách nhiệm của cấp trên trong giám sát và bảo đảm hiệu quả thực thi nhiệm vụ ở cơ sở.
Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng nhấn mạnh sự cần thiết của một cơ chế linh hoạt trong phân công, ủy quyền nhiệm vụ cho UBND cấp xã. Theo đó, các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính hoặc công chức tại UBND cấp xã có thể được phân công thực hiện một số nhiệm vụ phù hợp với tình hình thực tế, đặc biệt trong bối cảnh nhiều xã sau sáp nhập có diện tích lớn và dân số đông. Đây là biện pháp nhằm bảo đảm mọi yêu cầu hành chính của người dân và doanh nghiệp được giải quyết kịp thời, hiệu quả.
Một điểm đáng lưu ý khác là việc quy định rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND, UBND cũng như Chủ tịch UBND trong Dự thảo Luật. Việc này không chỉ giúp cụ thể hóa chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, mà còn tránh tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót trách nhiệm, nhất là khi chính quyền cấp huyện bị loại khỏi mô hình tổ chức mới. Ủy ban cũng khuyến nghị rà soát kỹ các quy định chuyển tiếp để không bỏ sót các nhiệm vụ cần chuyển giao, bảo đảm tính liên tục và thông suốt trong hoạt động của bộ máy Nhà nước.
TXB