Khi trình bày Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất nhiều cải cách nhằm thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới. Một trong những điểm trọng tâm là trao quyền tự chủ cao nhất cho các tổ chức nghiên cứu - từ cơ cấu tổ chức cho đến cơ chế chi tiêu, theo hướng khoán chi, giúp linh hoạt và chủ động hơn trong việc triển khai nhiệm vụ chuyên môn.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại phiên họp (nguồn: Cổng TTĐT Quốc hội).
Theo đó, thay vì can thiệp vào quá trình thực hiện, Nhà nước sẽ chuyển hướng sang quản lý theo mục tiêu, kết quả đầu ra và hiệu quả cuối cùng. Đây là cách tiếp cận được cho là phù hợp với xu thế phát triển của khoa học hiện đại, đồng thời tạo điều kiện cho các tổ chức nghiên cứu mạnh dạn theo đuổi những ý tưởng đột phá. Một điểm nổi bật trong Dự thảo là đề xuất miễn trừ trách nhiệm dân sự cho các tổ chức nghiên cứu trong trường hợp kết quả nghiên cứu không đạt kỳ vọng. Điều này không có nghĩa là buông lỏng quản lý, mà nhằm khuyến khích tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm, giúp các nhà khoa học mạnh dạn khai phá những lĩnh vực khó, đầy tiềm năng. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng làm rõ thêm, cơ chế này sẽ gắn với hiệu quả hoạt động: các tổ chức đạt thành tích tốt sẽ được ưu tiên cấp thêm kinh phí, trong khi các đơn vị hoạt động kém hiệu quả sẽ bị thu hẹp nguồn lực.
Một khía cạnh khác trong Dự thảo Luật là cơ chế sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các tổ chức nghiên cứu sẽ có toàn quyền quyết định đối với sản phẩm nghiên cứu của mình. Nhà khoa học cũng sẽ được hưởng ít nhất 30% lợi nhuận thu được từ việc thương mại hóa và có quyền tham gia điều hành doanh nghiệp dựa trên sản phẩm trí tuệ của họ. Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, việc trao quyền sở hữu cho tổ chức chủ trì sẽ giúp tháo gỡ nút thắt lớn tồn tại nhiều năm nay, từ đó thúc đẩy tiến trình thương mại hóa công trình nghiên cứu, tạo nguồn thu thuế cho Nhà nước và cơ hội việc làm cho người lao động. Nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là từ nước ngoài và cộng đồng kiều bào, Dự thảo Luật cũng đề xuất nhiều chính sách ưu đãi như giảm thuế thu nhập cá nhân, thưởng cho nghiên cứu cơ bản, chia sẻ lợi nhuận từ thương mại hóa, cùng với việc đơn giản hóa thủ tục về lương, visa và giấy phép lao động cho các chuyên gia quốc tế.
Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy nhấn mạnh, tầm quan trọng của việc thể chế hóa đầy đủ hơn các chính sách khuyến khích, trong đó có việc chấp nhận độ trễ trong quá trình nghiên cứu khoa học. Ông cũng đề xuất, làm rõ vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong hệ sinh thái khoa học và công nghệ, đồng thời tạo điều kiện cho nghiên cứu độc lập, phi truyền thống được phát triển. Ủy ban cũng đưa ra kiến nghị miễn trừ trách nhiệm dân sự, hành chính và hình sự cho các nhà khoa học nếu quy trình thử nghiệm được thực hiện có kiểm soát. Bên cạnh đó, một sáng kiến mới là đề xuất phong tặng danh hiệu viện sĩ viện hàn lâm cho các nhà khoa học quốc tế xuất sắc nhằm ghi nhận đóng góp của họ cho khoa học Việt Nam.
Dự thảo luật cũng mở rộng nhiều chính sách hỗ trợ đổi mới sáng tạo như thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm cho startup, chi ngân sách thuê chuyên gia trong và ngoài nước, thúc đẩy tư nhân đầu tư nghiên cứu cơ bản, hỗ trợ vườn ươm doanh nghiệp và tăng cường tiếp cận tín dụng cho các tổ chức nghiên cứu.
Xuân Bình