Sự tương đồng giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng
Cơ chế hoạt động của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều có sự tương đồng khi không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống mà sử dụng thiết bị điện tử để chuyển hóa thành khí hơi (aerosol) có chứa nicotine. Từ đây, nhiều tổ chức trên thế giới như Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (US FDA), Cơ quan Y tế Cộng đồng Anh (PHE) nhận định rằng, thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử có tiềm năng giảm thiểu tác hại lên sức khỏe đối với người sử dụng so với thuốc lá điếu truyền thống.
Theo các chuyên gia, Việt Nam cần có chính sách quản lý toàn diện việc lưu thông thuốc lá thế hệ mới để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, đẩy lùi vấn nạn hàng lậu, kiểm soát chất lượng sản phẩm, tăng thu ngân sách.
Ngoài ra, Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) đã phân loại thuốc lá thế hệ mới vào phân nhóm khác so với thuốc lá truyền thống. Thuốc lá truyền thống thuộc phân nhóm HS 2402 (xì gà, xì gà xén hai đầu, xì gà nhỏ và thuốc lá điếu, từ lá thuốc lá hoặc từ các nguyên liệu thay thế lá thuốc lá). Các dòng sản phẩm thuốc lá mới (bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) thuộc phân nhóm HS 2404 (sản phẩm chứa lá thuốc lá, thuốc lá hoàn nguyên, nicotin, hoặc các nguyên liệu thay thế lá thuốc lá hoặc các nguyên liệu thay thế nicotin, dùng để hút mà không cần đốt cháy; các sản phẩm chứa nicotin khác dùng để nạp nicotin vào cơ thể con người). Việc phân nhóm này phản ánh đặc điểm tương đồng của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, và cũng đồng thời ghi nhận sự khác biệt giữa thuốc lá điếu truyền thống và 2 sản phẩm thuốc lá mới này đó là các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới không có quá trình đốt cháy.
Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm HS mới là 2404 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Điều này tạo ra sự nhất quán cũng như thiết lập được cơ sở pháp lý ban đầu trong việc quản lý, kiểm soát và phân loại đối với các sản phẩm liên quan đến thuốc lá.
Tạo sự đồng bộ trong thiết kế và triển khai thực hiện chính sách
Thuốc lá điện tử hiện tại từ nguồn nhập lậu vào Việt Nam đang là loại hàng hóa được ưa chuộng nhất trong các dòng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Thuốc lá điện tử có 2 loại: hệ thống đóng và hệ thống mở. Thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin được sản xuất theo các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của nhà sản xuất phù hợp với quy chuẩn hoặc tiêu chuẩn quốc gia với đầu chứa dung dịch được đóng kín, nhà bán lẻ, hay người dùng không thể thêm bớt, hay điều chỉnh được dung dịch. Điều này khác với thuốc lá điện tử có thiết kế mở (thường được gọi là thuốc lá điện tử hệ thống mở) mà trong đó, các chất khác có thể được thêm vào bởi chính người tiêu dùng, các nhà phân phối đem lại nhiều rủi ro cho sức khỏe người tiêu dùng.
Một phần không nhỏ thuốc lá điện tử nhập lậu hiện có ở Việt Nam là hệ thống mở cho phép người dùng điều chỉnh tinh dầu, pha trộn với các chất khác hoặc sử dụng trái với mục đích ban đầu của nhà sản xuất, dẫn đến tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe người dùng. Do đó, ở thời điểm hiện tại, chỉ nên cho phép lưu thông thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin để người dùng có thể được tiếp cận với các sản phẩm an toàn hơn và được kiểm soát nghiêm ngặt hơn trong việc đảm bảo phù hợp với tiêu chuẩn và quy chuẩn.
Lực lượng chức năng liên tục thu giữ các lô hàng thuốc lá điện tử bất hợp pháp được nhập lậu thông qua các đường dây chuyên "đánh" hàng lậu để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng (Ảnh: Tổng cục Quản lý thị trường).
Tại hội thảo “Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm” do Bộ Tư pháp tổ chức mới đây, ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) cho biết, thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012 và nhấn mạnh, thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin thì đều là thuốc lá và sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện.
Tại các hội thảo liên quan đến chủ đề này, các chuyên gia cũng cho rằng, thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng đều có đặc tính kỹ thuật tương đồng nhau, đều nằm trong cùng phân nhóm sản phẩm thuốc lá không có quá trình đốt cháy, cả hai đều có sử dụng nguyên liệu thuốc lá là nguồn cung cấp nicotin, hương liệu, nên dù là xây dựng chính sách quản lý dài hạn hay thí điểm có thời hạn thì cả 2 sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng cần được quản lý cùng lúc, tạo sự đồng bộ trong chính sách, giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội để xây dựng các chính sách phù hợp nhất và áp dụng lâu dài.
Các phân tích cũng cho thấy, việc chỉ cho phép thí điểm trước 1 trong 2 loại thuốc lá thế hệ mới phổ biến nhất ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ làm khung chính sách thiếu toàn diện, không giải quyết hết thực trạng thị trường thuốc lá thế hệ mới hiện nay và ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh vốn đang cần sự công bằng từ bước đầu tiên là công tác thiết kế chính sách.
Ngoài ra, cơ quan chịu trách nhiệm xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn cũng chưa ban hành tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật đầy đủ đối với dòng sản phẩm này trên cả 2 khía cạnh là tiêu chuẩn về chất lượng và tiêu chuẩn về an toàn. Hiện nay, toàn bộ tiêu chuẩn về thuốc lá hiện hành vẫn chỉ được áp dụng cho thuốc lá truyền thống. Do đó, cần xây dựng các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật song song với việc hoàn thiện các quy định về sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa, quảng cáo, khuyến mại… cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chủ yếu trên thị trường hiện nay là thuốc lá điện tử có nicotin, và thuốc lá làm nóng nhằm quản lý một các hiệu quả và đồng bộ các sản phẩm này.
Minh Dương