ĐMST thông qua khoa học và công nghệ (KH&CN) là chìa khóa giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình
Theo báo cáo của Trung tâm ĐMST Quốc gia (NIC), ĐMST mang đến những tác động tích cực trong nền kinh tế quốc dân, đóng góp tới 95% đối với mức độ cạnh tranh của nền kinh tế, 66% giá trị ĐMST sẽ tác động đến cuộc sống người dân; 65% trường đại học và viện nghiên cứu sẽ tham gia hoạt động ĐMST. Có thể nói, ĐMST thông qua KH&CN là chìa khóa giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và sớm thoát khỏi sự lệ thuộc vào công nghệ thấp và nguồn tài nguyên. Vì thế, Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện các yếu tố thúc đẩy ĐMST một cách hiệu quả. Thực tiễn quá trình phát triển của các nền kinh tế lớn trên thế giới cho thấy, các chuyển đổi về khoa học, công nghệ và ĐMST sẽ trực tiếp làm thay đổi diện mạo của nền kinh tế. Do đó, ĐMST là một trong những chỉ số quan trọng, định hướng trung tâm phát triển của mỗi quốc gia.
Đề cập đến ĐMST không chỉ nói đến các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) gắn với các cơ sở đào tạo, nghiên cứu hay quá trình tương tác, sử dụng, sáng tạo công nghệ trong thực tiễn gắn với vai trò của các doanh nghiệp mà còn đề cập đến các thiết chế liên quan như: hệ thống chính sách, thể chế tài chính, thị trường, nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng, truyền thông và các điều kiện khác để đạt mục đích nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, dịch vụ, hoàn thiện kỹ năng lực lượng lao động và tối đa hóa hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội.
Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Giám đốc ĐHQGHN Phạm Bảo Sơn nhấn mạnh: Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) đến năm 2030 đã khẳng định phát triển KH&CN cùng với giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước nhanh và bền vững. KH&CN phải đóng vai trò chủ đạo để tạo được bước phát triển đột phá về lực lượng sản xuất, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Để thực hiện trách nhiệm quốc gia, với vị thế là trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, đa ngành, đa lĩnh vực, chất lượng cao, trình độ cao, hàng đầu cả nước, ngang tầm khu vực, đóng vai trò dẫn dắt, nòng cốt trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. ĐHQGHN luôn coi hoạt động khoa học, công nghệ và ĐMST là nền tảng và động lực cho sự phát triển của ĐHQGHN, điều này cũng được khẳng định tại Chiến lược phát triển KHCN&ĐMST của ĐHQGHN giai đoạn 2021-2030. Các hoạt động này được triển khai sâu rộng ở tất cả các trường đại học thành viên, các viện nghiên cứu và các trung tâm nhằm tạo ra các sản phẩm đỉnh cao, có tính ứng dụng cao, đáp ứng nhu cầu cao của xã hội.
ĐHQGHN đang sở hữu nguồn nhân lực KHCN&ĐMST chất lượng cao hàng đầu Việt Nam với 2.634 cán bộ khoa học, 34 nhóm nghiên cứu, 210 phòng thí nghiệm và 1.610 sản phẩm KH&CN. Đội ngũ giảng viên, nhà khoa học và sinh viên của ĐHQGHN có nhiều ý tưởng, sản phẩm KH&CN có khả năng giải quyết các vấn đề xã hội, có tính ứng dụng, có khả năng chuyển giao và khả năng thương mại hóa.
Tuy vậy, trong thực tiễn vẫn còn khoảng cách giữa nguồn nhân lực đào tạo và thị trường, một bộ phận giảng viên thiếu động lực ĐMST, liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp còn chưa bền vững, chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của ĐHQGHN cũng như nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Chính vì thế, việc tổ chức Diễn đàn ĐMST quốc gia với các chủ để thảo luận thiết thực là một việc làm cần thiết không chỉ để gắn kết các nhà khoa học, các chuyên gia, các nhà hoạch định chính sách trong lĩnh vực KHCN&ĐMST của cả nước mà còn là cơ hội để chúng ta cùng nhìn nhận, đánh giá thực trạng công tác KHCN&ĐMST ở Việt Nam hiện nay, phân tích các bài học thành công và học tập kinh nghiệm của nước ngoài cũng như trong nước từ đó đề xuất các giải pháp gắn kết các thành phần của hệ sinh thái ĐMST, tăng cường chất lượng, hiệu quả của các hoạt động KHCN&ĐMST gắn với thực tiễn hoạt động của các doanh nghiệp để KHCN&ĐMST thực sự dẫn dắt, định hướng sự phát triển của kinh tế - xã hội đất nước. Các kết quả từ diễn đàn này sẽ góp phần gắn kết, nâng cao năng lực cho các cấu phần của hệ sinh thái ĐMST để mỗi thành phần trong hệ sinh thái này tự sáng tạo ra các giá trị và liên kết với nhau chặt chẽ, tạo ra các giá trị chung của toàn bộ hệ sinh thái ĐMST quốc gia.
Chia sẻ những chính sách, kinh nghiệm
Tại diễn đàn nhiều chuyên gia đã thảo luận và chia sẻ những chính sách giữa viện, trường và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy những sản phẩm khoa học, công nghệ sáng tạo gắn với thực tiễn xã hội cần, nhằm thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển.
Theo PGS.TS Nguyễn Đắc Hưng - Khoa Kinh tế, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên, trong Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 hiện nay thì các doanh nghiệp khởi nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh, tạo việc làm mới, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, họ rất cần được tạo điều kiện thuận lợi hơn về cơ chế tín dụng ưu đãi để có thể đầu tư phát triển.
Thừa nhận việc đào tạo của các trường hiện chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn, TS Hoàng Quang Phóng - ĐHQGHN cho rằng, đội ngũ nhân lực công nghệ thông tin (CNTT) phải có năng lực tự học và cần được trang bị kỹ năng tiếp cận kiến thức thực hành. Việc phân luồng nguồn lao động CNTT phải được thực hiện ngay trong nhà trường để phân nhóm sinh viên thực tập, thực hành tại doanh nghiệp, tổ chức… theo hướng chuyên sâu và tập trung. Tuy nhiên, phải nhìn thẳng vào thực tế ở Việt Nam là hiện chỉ có 17,3% doanh nghiệp được coi là hoạt động trong các lĩnh vực công nghệ cao. CMCN 4.0 có thể đem đến nhiều cơ hội tăng trưởng nhanh chóng cho các doanh nghiệp quy mô nhỏ, thậm chí siêu nhỏ nếu có những định hướng ý tưởng tốt và khả thi.
Để không bị chậm chân so với các nước phát triển, TS Vũ Thị Mai Oanh - chuyên gia của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TP Hồ Chí Minh cho rằng, thì kinh tế số và các ngành công nghiệp nền tảng của CMCN 4.0 phải là lựa chọn ưu tiên. Không nên chỉ là quyết tâm chính trị mà còn phải là sự nhập cuộc của toàn xã hội để ưu tiên nguồn lực cho ĐMST. Càng chậm chân trong việc đưa tiến bộ KH&CN vào sản xuất và đời sống thì nguy cơ tụt hậu của Việt Nam sẽ càng lớn.
Để tăng cường vai trò của các trường đại học và cao đẳng trong hệ sinh thái khởi nghiệp, TS Trần Thanh Xuyên và Lê Văn Trung - Trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang cho rằng, sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp phải được xem là điều kiện đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của cả 2 phía. Các trường mạnh chính là nguồn sản xuất tri thức và công nghệ cho xã hội, cung cấp ý tưởng sáng tạo dồi dào cho các dự án khởi nghiệp, đóng góp cho sự gia tăng tài sản và năng lực trí tuệ cho doanh nghiệp. Để làm được việc đó thì chương trình đào tạo phải thường xuyên cập nhật, trong đó phải tăng cường các môn học về khởi sự kinh doanh.
Ông Nguyễn Đoàn Kết - Phó Chủ tịch HĐQT, Phó TGĐ Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông cho biết, con đường phát triển bằng KHCN&ĐMST và chuyển đổi số chính là chìa khóa để Công ty tăng trưởng nhanh. Các quá trình hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ với các trường đại học nhằm hiện thực hóa khát vọng "Make in Vietnam" đã tạo ra bước đột phá làm thay đổi chiến lược sản phẩm, mô hình tăng trưởng, phát triển mô hình kinh doanh mới trên nền tảng số để gia tăng giá trị, vươn tầm khu vực và thế giới.
Thùy Dương, Quốc Toản