Khái niệm về TOD
Sự phát triển đô thị theo thuyết TOD là dựa trên định hướng phát triển của hệ thống giao thông công cộng, lấy đầu mối giao thông làm điểm tập trung dân cư để từ đó hình thành tiếp hệ thống giao thông phân tán. Qua đó, khi không có một bộ khung cơ bản về định hướng phát triển giao thông, mỗi quốc gia sẽ phải luôn đối phó với những vấn đề nảy sinh ngoài ý muốn, không kiểm soát được trong quá trình phát triển đô thị. Đô thị phát triển dựa theo định hướng TOD là đô thị có chức năng sử dụng hỗn hợp giữa khu ở và khu tài chính, nó được thiết kế để tận dụng tối đa các phương tiện giao thông công cộng, nhằm thúc đẩy sự phát triển của thành phố, đồng thời vẫn cân bằng được lợi ích của cộng đồng. Trung tâm của những khu vực này thường có: ga tàu điện, trạm xe buýt... và hệ thống các dịch vụ thương mại, công nghiệp, văn phòng đi kèm. Đây là một hệ thống hạ tầng tiên tiến, đáp ứng được cho nhu cầu sinh hoạt của người dân.
Phát triển đô thị theo thuyết TOD phổ biến ở những nơi có các hệ thống giao thông đông đúc như New York, Boston, Chicago từ trước nhưng năm 1950. Sự phát triển đã lan tỏa sang các khu dân cư liền kề với các ga trung chuyển thể hiện sự tác động lẫn nhau củng cố mối quan hệ giữa dịch vụ vận chuyển và phát triển đô thị.
Các nhân tố cấu thành TOD.
Cải thiện mạng lưới giao thông giúp giảm chi phí vận chuyển, tăng khả năng cạnh tranh tổng thể của hệ thống và cho phép chuyên môn hóa nhiều hơn để đạt được hiệu quả kinh tế theo quy mô và lợi ích. Từ đó, sản xuất và các hoạt động kinh tế có thể được thực hiện hiệu quả hơn khi chất lượng và năng lực mạng lưới giao thông khu vực tăng lên.
Kinh nghiệm từ ga đường sắt tốc độ cao Shapingba ở Trùng Khánh - Trung Quốc
Tọa lạc tại quận Shapingba, Trùng Khánh. Ga Shapingba là một trung tâm giao thông toàn diện tích hợp đường sắt tốc độ cao, vận chuyển đường sắt, xe buýt, taxi và các phương tiện giao thông khác. Đây là nhà ga TOD đường sắt cao tốc đầu tiên gắn với phát triển phức hợp đô thị ở Trung Quốc. Xác định vị trí trong khu kinh doanh của Three Gorges Plaza, Ga Shapingba là một điểm nút giao thông quan trọng của đường sắt cao tốc Thành Đô - Trùng Khánh. Nhà ga ảnh hưởng rất lớn đến phát triển của thành phố. Là dự án TOD đường sắt cao tốc đầu tiên tại khu thương mại ở Trung Quốc, trọng tâm của dự án này là kết hợp các chức năng của thành phố với nhà ga để thực hiện tích hợp ga thành phố.
Ga Shapingba nằm trong một khu kinh doanh, để thực hiện tích hợp nhà ga thành phố, nó được tích hợp vào sâu trong không gian đô thị như một bộ phận hữu cơ của đời sống đô thị. Vì quỹ đất khan hiếm và đắt đỏ ở các khu kinh doanh, Ga Shapingba đã thay đổi mô hình chuyển nhượng đất đai truyền thống bằng cách chuyển nhượng quyền sở hữu, xây dựng toàn diện trung tâm ngầm và thực hiện phát triển thương mại trên mặt đất. Giải pháp này tối đa hóa việc sử dụng tài nguyên không gian và hình thức một cấu trúc ba chiều đa cấp của trung tâm giao thông tích hợp và kiến trúc thượng tầng. Nó đã thiết lập một mô hình cho việc sử dụng không gian trong nước. Tổng khối lượng xây dựng đạt 450.000 m2.
Về kết quả của thực hiện TOD, các khu vực lân cận Ga Shapingba được tích hợp dịch vụ bán lẻ, y tế, sức khỏe, ăn uống, giải trí, giáo dục, dịch vụ công cộng và nhiều định dạng kinh doanh khác. Để cung cấp đa dạng các dịch vụ toàn diện cho người dân tại chỗ. Mô hình TOD đã dẫn đến sự gia tăng gấp ba lần trong lưu lượng hành khách của khu kinh doanh, tạo ra được khoảng 40.000 việc làm và cải thiện tổng doanh số bán lẻ của hàng tiêu dùng lên 50%.
Trong không gian ngầm 8 tầng ở Nhà ga Shapingba sâu tới 47 m, hệ thống được xây dựng để kết nối hành khách của tuyến đường sắt chuyên dụng Thành Đô - Trùng Khánh, tuyến đường sắt vận chuyển (tuyến Vành đai, Tuyến 1, Tuyến 9), xe buýt, taxi (cab, gọi xe trực tuyến), phương tiện cá nhân, và vận chuyển khác.
Để đảm bảo thực hiện có hiệu quả các khái niệm TOD, Trùng Khánh đã liên tiếp ban hành một số chính sách mang lại hiệu quả quản lý về quy hoạch và thực thi chính sách các biện pháp đáp ứng đất đai, cơ chế hợp tác, phương thức tài trợ, phát triển mô hình toàn diện và quản lý quy hoạch. Vào ngày 3/11/2020, Ủy ban Cải cách và Phát triển thành phố Trùng Khánh ban hành các ý kiến thực hiện về thúc đẩy phát triển tổng hợp đường sắt đô thị trong khu vực các đô thị trọng yếu chính, đề xuất tăng cường quy hoạch tổng thể, làm rõ việc thực hiện thực thể, tăng cường cơ chế phân bổ chi phí và cung cấp hỗ trợ chính sách với 4 chiến lược chính:
Một là, phân định phạm vi của TOD: đặt bán kính trong phạm vi 600 m; Phát triển quy mô của đường sắt vận chuyển được xác định bởi kích thước của đất cho dự án thực tế và phù hợp với quỹ đất cho mục đích phát triển, không ít hơn 2 lần diện tích đất của dự án thực tế. Phạm vi cụ thể được xác định dựa trên thực tế các điều kiện như địa hình, điều kiện sử dụng đất, quỹ đất đai, đường giao thông đô thị theo quy định với nguyên tắc “từng chính sách, từng trường hợp”.
Hai là, áp dụng công thức đặc biệt cho quy hoạch: lập công thức đặc biệt quy hoạch phát triển tổng thể vận chuyển đường sắt đô thị dựa trên mạng lưới giao thông đường sắt đô thị quy hoạch đã được chính quyền thành phố phê duyệt. Các quy hoạch được kết nối với nhau theo không gian vùng lập kế hoạch. Đồng thời làm rõ phạm vi sử dụng đất để phát triển toàn diện đường sắt đô thị, cũng như các chỉ số chính như tích hợp định dạng phát triển, cường độ và khối lượng.
Ba là, kết hợp chặt chẽ giữa quy hoạch đặc biệt vào quy hoạch quy định: sau khi xây dựng quy hoạch những tuyến đường sắt đô thị được nhà nước phê duyệt, quy hoạch đặc biệt phát triển toàn diện các tuyến liên quan sẽ được đưa vào quy hoạch điều chỉnh của các khu vực xung quanh nhà ga và bãi. Sau đó, quá trình pháp lý cho kế hoạch sẽ được hoàn thành.
Bốn là, hợp nhất quy trình phê duyệt: ở bước nghiên cứu khả thi dự án xây dựng đường sắt đô thị, cần báo cáo đặc biệt về quy hoạch phát triển toàn diện sẽ được chuẩn bị theo quy định của quy hoạch phát triển đường sắt đô thị. Thiết kế tổng thể của phát triển tích hợp nhà ga và thành phố sẽ được đưa ra. Mức độ đạt được sẽ được cân nhắc. Các phần kỹ thuật không thể tách rời của việc xây dựng dự án đường sắt và tích hợp phát triển sẽ được đưa vào báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án để được phê duyệt.
Với bài học kinh nghiệm từ ga đường sắt tốc độ cao Shapingba ở Trùng Khánh (Trung Quốc), có thể thấy việc áp dụng mô hình TOD trong phát triển đô thị ở nước ta là khả thi. Tuy nhiên để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả đầu tư của các dự án thì cần có một số giải pháp như sau:
Trong bối cảnh tốc độ phát triển luôn ở mức cao, việc xây dựng mạng lưới giao thông công cộng hiện đại là ưu tiên để đảm bảo phát triển bền vững cho đô thị. Các thành phố cần tập trung đầu tư xây dựng và kết nối các tuyến đường sắt đô thị, các công trình bổ trợ nhằm thu hút thêm hành khách cho đường sắt đô thị và thay đổi thói quen di chuyển hiện nay của người dân (vốn chủ yếu là sử dụng xe gắn máy). Do đó, thách thức đặt ra đối với chính quyền trong việc phát triển mạng lưới giao thông công cộng không chỉ là thách thức về tài chính và kỹ thuật mà còn ở khả năng chứng minh cho người dân thấy được rằng di chuyển bằng phương tiện công cộng là tương lai của một đô thị hiện đại.
Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và thể chế về vận tải hành khách công cộng, về phát triển đô thị áp dụng mô hình TOD cũng là một khâu quan trọng. Cần xác định rõ khu vực TOD và ban hành hướng dẫn xây dựng cụ thể. Đồng thời, cần có các quy định quản lý để triển khai các dự án trong khu vực TOD. Xây dựng một khung pháp lý phù hợp, tạo môi trường thuận lợi, khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đầu tư phát triển dịch vụ vận tải hành khách công cộng. Đảm bảo sự phối hợp hài hòa giữa các cấp chính quyến, các cơ quan liên ngành trong quản lý, xây dựng và phát triển đô thị. Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực của các nhà quản lý. Đây là những giải pháp thiết yếu cần thực hiện để giúp mỗi quốc gia huy động được sự hỗ trợ và có nhiều nguồn lực cần thiết để thực hiện giải pháp quy hoạch trong thời gian tới.