Nhiều bất cập về cơ sở hạ tầng
Mặc dù có đủ các loại hình vận tải “sông - biển - bộ - hàng không”, nhưng hệ thống cho logistics khu vực này lại thiếu tính liên kết đồng bộ, cơ sở hạ tầng không đáp ứng nhu cầu thực tế. Hiện nay, ĐBSCL chưa có cảng biển quy mô lớn, chủ yếu là cảng sông nhỏ, thiếu cảng nước sâu cho tàu vận chuyển container xuất khẩu. Hệ thống kênh, rạch dày đặc nhưng đặc trưng luồng lạch khác biệt dẫn tới vận tải thủy nội địa hạn chế phương tiện, không vận dụng được tối đa tải trọng cho phép. Bên cạnh đó, ĐBSCL còn thiếu các trung tâm logistics trọng điểm và các hệ thống trung tâm vệ tinh, thiếu bãi container rỗng, hệ thống kho ở các cảng, đơn vị kiểm định vệ sinh an toàn thực phẩm, chiếu xạ đạt chuẩn…
Hàng hóa xuất khẩu chủ yếu trung chuyển qua các cảng miền đông như Cát Lái (TP Hồ Chí Minh), Cái Mép -Thị Vải (Bà Rịa - Vũng Tàu)… dẫn tới phí dịch vụ, lưu kho bãi, thời gian chờ đợi đều tăng, ảnh hưởng tới sự cạnh tranh hàng hóa cho nông sản của ĐBSCL. Những hạn chế đó khiến thị trường logistics tại ĐBSCL thiếu sức hấp dẫn, thiếu sự cạnh tranh của những doanh nghiệp cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp. Theo thống kê của VLA, doanh nghiệp logistics ở 13 tỉnh/thành phố vùng ĐBSCL hiện có khoảng 1.400 doanh nghiệp logistics (chiếm khoảng 4,3% số doanh nghiệp logistics cả nước), chủ yếu là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, mà đặc biệt là doanh nghiệp nông nghiệp tự cung cấp hạ tầng logistics cho sản phẩm của mình, dẫn đến gia tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của các ngành hàng nông sản.
Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải cho biết, phần lớn các dịch vụ logistics chỉ dừng lại ở từng hoạt động riêng lẻ chứ chưa có sự kết nối chặt chẽ với nhau giữa các phương thức vận tải nên thường gây ra chậm trễ, chi phí phát sinh cao. Các doanh nghiệp logistics hoạt động tại ĐBSCL mới chỉ dừng lại ở việc giao nhận vận tải, cho thuê kho bãi, làm thủ tục hải quan, vận chuyển nội địa, gom hàng lẻ chứ chưa thể tích hợp, tổ chức và liên kết các hoạt động trong chuỗi logistics.
Vì vậy, để phát triển kinh tế vùng ĐBSCL, cần tận dụng lợi thế nguồn hàng hoá nông sản, việc tập trung tăng cường liên kết vùng, tạo điều kiện thông thương hàng hóa nông sản là vấn đề cấp bách, để giúp kinh tế vùng phát triển nhanh hơn bằng lợi thế vốn có. Trong đó, cần sớm có các phương án, chính sách và mô hình hiệu quả, kết nối chuỗi cung ứng toàn diện cho nông sản, từ sản xuất, thu hoạch, thông quan, xuất khẩu…, hướng tới tối ưu hóa chi phí logistics, tăng lợi thế cạnh tranh, tạo đầu ra bền vững cho nông sản.
Tìm lời giải cho ngành logistics
Theo ông Nguyễn Thành Phong - Phó trưởng Ban kinh tế Trung ương, là trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của cả nước, những năm qua ĐBSCL đã khai thác tốt được những lợi thế so sánh, bước đầu thành công trong việc tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng xoay trục sản phẩm chủ lực thủy sản - trái cây - lúa gạo chất lượng cao, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên. Đặc biệt, nhờ đẩy mạnh ứng dụng thành tựu của khoa học và công nghệ, ĐBSCL đã hình thành các mô hình chuyên canh lúa, cây ăn trái và thủy sản, tạo ra khối lượng hàng hóa lớn, hiệu quả, tăng lợi thế cạnh tranh trên thương trường quốc tế. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất đối với phát triển kinh tế ĐBSCL chính là hệ thống logistics kết nối tất cả các bên trong toàn bộ quy trình sản xuất. Cụ thể, ĐBSCL đang là khu vực có chi phí logistics cao nhất (chiếm đến 30% giá thành sản phẩm và mâu thuẫn với đóng góp về hàng hóa của vùng).
Ông Phạm Tấn Công - Chủ tịch VCCI cho rằng, để phát triển kinh tế vùng ĐBSCL, phát triển ngành nông nghiệp và các sản phẩm nông sản thế mạnh của vùng, việc tập trung tăng cường liên kết vùng, tạo điều kiện thông thương hàng hóa nông sản là vấn đề cấp bách để giúp kinh tế vùng phát triển nhanh hơn bằng lợi thế vốn có. Trong đó, cần sớm có phương án chính sách và mô hình hiệu quả, phát triển hệ thống hạ tầng logistics; đồng bộ hệ thống kết cấu giao thông vận tải; đa phương thức kết nối liên vùng và quốc tế; kết nối chuỗi cung ứng toàn diện cho nông sản Việt Nam; tự sản xuất thu hoạch cho đến thông quan xuất khẩu; hướng tới tối ưu hóa chi phí logistics, tăng lợi thế cạnh tranh cho nông sản, tạo đầu ra bền vững cho nông sản của vùng.
Đồng tình với quan điểm trên, ông Trần Thanh Hải cũng đề xuất 5 giải pháp để phát triển logistics cho vùng gồm:
Một là, nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, tập trung vào quy hoạch logistics toàn vùng, hoàn thiện thể chế, chính sách để tháo gỡ khó khăn, thu hút đầu tư trong hoạt động logistics, đặc biệt là hoạt đồng đầu tư của các dự án; tạo cơ chế cho nhà đầu tư; thúc đẩy đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông vận tải vùng ĐBSCL giai đoạn 2022-2025; điều chỉnh việc phân bổ và sử dụng hiệu quả nguồn lực đầu tư công; xúc tiến đầu tư theo hợp tác công - tư.
Hai là, hoàn thiện đồng bộ kết cấu hạ tầng phục vụ logistics thông qua đẩy mạnh đầu tư, tận dụng lợi thế sẵn có của phương thức vận tải đường thủy; cải tạo, nâng cấp các luồng tàu biển chính trong khu vực; phát triển cảng biển cần gắn với các trung tâm sản xuất hàng hóa, kêu gọi đầu tư cảng ngoài khơi để đảm nhận vai trò cảng cửa ngõ, đáp ứng nhu cầu xuất, nhập khẩu trực tiếp cho vùng.
Ba là, đẩy mạnh phát triển những trung tâm logistics phục vụ hàng nông sản với những dịch vụ chủ yếu như vận tải, kho hàng, bảo quản hàng hóa và các dịch vụ giá trị gia tăng.
Bốn là, tăng cường liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng hàng nông sản: người nông dân - thương lái - nhà máy chế biến - doanh nghiệp thương mại - doanh nghiệp logistics.
Năm là, nâng cao chất lượng dịch vụ logistics, chất lượng nguồn nhân lực logistics, đẩy mạnh ứng dụng thành tựu của khoa học và công nghệ, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, hiện đại hóa trong hoạt động sản xuất, chế biến và hoạt động dịch vụ logistics.
Phong Vũ - Hoàng Phương