Toàn cảnh Hội nghị.
Phát biểu khai mạc Hội nghị, GS.VS. Châu Văn Minh - Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Chủ nhiệm Chương trình Tây Nguyên 2016-2020 cho biết: “Chương trình tiếp nối Chương trình Tây Nguyên 3 giai đoạn 2011-2015, minh chứng cho chủ trương nhất quán của Đảng và Chính phủ là xây dựng Tây Nguyên thành địa bàn vững chắc về an ninh quốc phòng và vùng trọng điểm về kinh tế của cả nước”. Tổng kết các kết quả đạt được của Chương trình, ông đánh giá cao những nỗ lực của các nhà khoa học, chủ nhiệm đề tài và cơ quan chủ trì đã vượt qua nhiều khó khăn, thách thức, thiên tai, dịch bệnh để hoàn thành tốt các nhiệm vụ với tất cả lòng đam mê, nhiệt huyết và tinh thần trách nhiệm cao vì sự phát triển của Tây Nguyên.
GS.VS. Châu Văn Minh phát biểu khai mạc Hội nghị.
Những thành tựu KH&CN phục vụ phát triển Tây Nguyên
Qua 5 năm thực hiện, Chương trình đã phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam và các địa phương trên địa bàn Tây Nguyên triển khai 32 nhiệm vụ KH&CN, trong đó: 11 nhiệm vụ thuộc lĩnh vực KH&CN, 13 nhiệm vụ thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên và phòng tránh thiên tai, 8 nhiệm vụ thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và an ninh quốc phòng. Các nhiệm vụ đã huy động được sự tham gia của 918 nhà khoa học thuộc 14 bộ, ngành, hội khoa học trên cả nước từ Trung ương đến địa phương vùng Tây Nguyên. Trong đó, 7 nhiệm vụ khoa học do các trường, viện nghiên cứu tại Tây Nguyên và khu vực Nam Trung Bộ triển khai thực hiện.
Nhìn chung, Chương trình đã hoàn thành xuất sắc các mục tiêu đề ra, bám sát thực tiễn, qua đó, cung cấp những luận cứ khoa học cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững ở khu vực Tây Nguyên trên 5 trụ cột: an ninh - quốc phòng, văn hóa, kinh tế, xã hội, môi trường. Các kết quả nghiên cứu từ Chương trình Tây Nguyên 3 đến Chương trình Tây Nguyên 2016-2020 đã tạo nên chuỗi giá trị khoa học tổng hợp, liên ngành, từ đánh giá thực trạng giá trị tài nguyên, phương thức quản lý và những mâu thuẫn xung đột lợi ích đến đề xuất giải pháp quản trị. Đồng thời, lựa chọn bộ công nghệ giám sát tài nguyên, công nghệ phục hồi hệ sinh thái, tổ hợp công nghệ phục vụ nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ phát triển năng lượng sạch (mô hình điện mặt trời, điện gió, mô hình điện khí sinh học...), quản lý tài nguyên rừng - đất - nước bằng công nghệ viễn thám, UAV, GIS.
Nhờ thành công của Chương trình, lần đầu tiên di chỉ người tiền sử hiếm gặp ở Đông Nam Á được phát hiện cùng các giá trị đa dạng sinh học, địa chất, địa mạo trong nhiệm vụ nghiên cứu hang động núi lửa Không Nô - Đắk Nông, một phần quan trọng của Công viên địa chất Toàn cầu Đắk Nông, đã được UNESCO công nhận vào tháng 7/2020 và được bình chọn là 1/10 sự kiện khoa học nổi bật năm 2018 tại Việt Nam. Bên cạnh đó, nhờ các đề tài nghiên cứu, nhiều loài dược liệu chủ lực từ hệ sinh thái núi cao, khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia cũng đã được phát hiện, qua đó phục vụ tích cực cho công tác bảo tồn và phát triển các cây thuốc quý phục vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Kết quả nghiên cứu các giải pháp nâng cao năng lực bảo vệ chăm sóc sức khỏe cộng đồng vùng biên giới Tây Nguyên đã xây dựng được mô hình bệnh tật với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan và di cư. Mô hình quân dân y chăm sóc sức khỏe đồng bào biên giới ứng phó với biến đối khí hậu, biến động dân cư và kiểm soát dịch bệnh đã và đang phát huy tác dụng tích cực. Đặc biệt, Chương trình đã xây dựng thành công quy trình chuyển giao công nghệ, tạo sản phẩm hàng hóa từ nguồn dược liệu bản địa góp phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh biên giới.
Với mục tiêu ứng dụng hiệu quả và chuyển giao công nghệ tiên tiến thích hợp cho Tây Nguyên, Chương trình đã triển khai 11 nhiệm vụ KH&CN bám sát thực tiễn (chuyển giao 45 mô hình, 46 quy trình) thành công và đã có 27 hồ sơ đang ký sở hữu trí tuệ, trong đó có 13 bằng độc quyền sáng chế và giải pháp hữu ích; 14 sản phẩm đăng ký nhãn hiệu hàng hóa, quyền tác giả.
Để phục vụ đào tạo, trao đổi khoa học trong và ngoài nước, các nhiệm vụ của Chương trình đã công bố 35 bài báo quốc tế trên các tạp chí SCI/SCI-E, 36 bài báo trên tạp chí kỷ yếu hội nghị quốc tế và 226 bài báo rên các tạp chí chuyên ngành, kỷ yếu hội nghị trong nước, 19 sách chuyên khảo về các kết quả nghiên cứu mới về Tây Nguyên đã được xuất bản. Atlas tổng hợp vùng Tây Nguyên và phụ cận khổ A2, Atlas các hệ sinh thái núi Tây Nguyên khổ A3 lần đầu tiên được xuất bản, đây là những bộ dữ liệu lớn có giá trị nhiều mặt phục vụ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên. Chương trình đã hỗ trợ đào tạo 29 tiến sĩ, 54 thạc sỹ và hàng chục kỹ thuật viên ứng dụng chuyển giao công nghệ. Trước đó, trong giai đoạn Chương trình Tây Nguyên 3 (2011-2015) đã hỗ trợ đào tạo 66 tiến sỹ, 118 thạc sỹ và hơn 300 cán bộ kỹ thuật. Đây là nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao tiếp nối phục vụ nghiên cứu phát triển Tây Nguyên…
Định hướng phát triển Chương trình giai đoạn tới
Thứ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Hoàng Giang phát biểu tại Hội nghị.
Phát biểu tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Hoàng Giang cho biết: “xác định vai trò và tầm quan trọng của KH&CN đối với phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây Nguyên, ngành KH&CN đã luôn tích cực và chủ động, tham mưu, đề xuất, cụ thể hóa các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ”. Bộ KH&CN ghi nhận những nỗ lực của cơ quan chủ trì thực hiện Chương trình, các nhà khoa học và đánh giá cao những thành tích của Chương trình giai đoạn 2016-2020.
Thứ trưởng Bộ KH&CN nhấn mạnh, trong thời gian tới, để tiếp tục đưa các kết quả của Chương trình vào ứng dụng trong thực tiễn phục vụ phát triển bền vững kinh tế - xã hội vùng Tây Nguyên, Bộ KH&CN đề nghị các sở, ban, ngành và cộng đồng doanh nghiệp của 5 tỉnh Tây Nguyên phối hợp Bộ KH&CN, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam và các đơn vị nghiên cứu để tiếp nhận kết quả của các nhiệm vụ KH&CN nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn hiện nay và định hướng phát triển bền vững kinh tế - xã hội ở Tây Nguyên trong bối cảnh mới. Thứ trưởng cũng đề nghị các tỉnh Tây Nguyên cần tạo mọi điều kiện thuận lợi để các cơ quan nghiên cứu triển khai, ứng dụng và nhân rộng các mô hình, các dự án thử nghiệm không những từ các nhiệm vụ KH&CN của Chương trình Tây Nguyên 3 và Chương trình Tây Nguyên 2016-2020 mà còn từ các công nghệ tiên tiến hiện nay của Việt Nam và trên thế giới.
Trong thời gian tới, Bộ KH&CN sẽ phối hợp Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam và Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, các đơn vị nghiên cứu, đặc biệt cùng các địa phương vùng Tây Nguyên tiếp tục tổ chức triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu nhằm phát triển bền vững kinh tế - xã hội Tây Nguyên. Các địa phương Tây Nguyên cần chủ động nghiên cứu, đề xuất đặt hàng các nhiệm vụ KH&CN phục vụ vùng Tây Nguyên trong thời gian tới.
Bắc Lê