Cá bỗng - 1 trong 5 loài cá tiến Vua của núi rừng Tây Bắc
Cá bỗng là loại cá quý hiếm phân bố tự nhiên ở vùng trung và thượng lưu các sông lớn ở các tỉnh phía Bắc như sông Lô, sông Gâm và sông Miện. Cá bỗng nổi tiếng là 1 trong 5 loài cá “tiến vua” bởi chất lượng thịt thơm ngon. Hiện nay, cá bỗng đã nằm trong Sách đỏ Việt Nam thuộc diện cần bảo vệ khẩn cấp (cấp độ V). Đây là loài cá thành thục muộn, nuôi khoảng 10 năm cá bỗng mới bắt đầu sinh đẻ nhưng tỷ lệ sống thấp (khoảng 30-40%). Trước thực trạng đó, nhằm bảo vệ được nguồn gen quý, Trung tâm Thủy sản Hà Giang được sự giúp đỡ của Viện Nghiên cứu nuôi trồng Thủy sản 1 đã thực hiện thành công kỹ thuật cho cá bỗng sinh sản nhân tạo và Trung tâm trở thành đơn vị đầu tiên làm chủ kỹ thuật nhân giống, sinh sản nhân tạo cá bỗng. Nhờ đó, Hà Giang đã chủ động được nguồn giống để phát triển nghề nuôi cá bỗng, đồng thời bảo vệ được nguồn gen cá quý trên vùng đất địa đầu Tổ quốc.
Ở Hà Giang, cá bỗng được người dân tộc Tày nuôi từ lâu đời, do đó cá thích nghi tốt với môi trường nơi đây, và trở thành loài cá đặc hữu của Hà Giang. Loài cá này gắn liền với đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc Tày và được người dân nơi đây quý trọng, nâng niu như của cải có giá trị. Với phương thức chăn nuôi truyền thống, cá bỗng Hà Giang nổi tiếng thơm ngon, giá trị dinh dưỡng cao, vì vậy, giá thành cá bỗng ở Hà Giang cũng cao hơn một số khu vực khác.
Yếu tố đặc thù tạo lên đặc sản cá bỗng
Cá bỗng Hà Giang được người Tày nuôi từ rất lâu đời nên thích nghi với nhiệt độ môi trường nước ở Hà Giang, cá khỏe mạnh, tỷ lệ sống cao. Cá có màu xám thẫm, lưng màu đen hoặc xám xanh, nhạt dần về phía bụng. Vảy cá bỗng ở Hà Giang cứng, da dày. Khi cá có khối lượng cá từ 2 kg trở lên, hàm lượng chất béo thô trong cá đạt 3,06-8,70%, protein thô 17,52-19,64%, cholesterol 213,90-414,60 mg/kg, axit amin tổng số 14,15-16,77%, tỷ lệ cơ thịt cao (37,0-51,1%).
Cá bỗng được nuôi tại xã Phương Độ, TP Hà Giang, tỉnh Hà Giang
Có được chất lượng như trên là nhờ đặc thù của khu vực địa lý. Khu vực nuôi cá bỗng ở Hà Giang có mật độ sông, suối, ao, hồ dày đặc. Nguồn nước được lấy từ nước suối hoặc nước mó (nước từ trong các khe chảy ra) nên nước nuôi cá bỗng ở Hà Giang có độ trong cao. Đây chính là nguyên nhân làm cho màu sắc của cá bỗng ở Hà Giang có màu sậm hơn cá được nuôi ở lòng hồ Tuyên Quang. Cũng do quá trình dẫn nước về ao, nước chảy xuống va đập vào vách núi đã làm cho hàm lượng ô xy hòa tan trong nước cao (6,10-8,44 mg/l) giúp cho cá khỏe hơn vùng khác. Bên cạnh đó, hàm lượng CaCO3 trong nước cao (30,24-40,14 mg/l), vì vậy mà vảy cá bỗng ở Hà Giang cứng, da cá dày nên sau khi chế biến ăn rất ngon.
Danh tiếng của cá bỗng Hà Giang có được ngoài nhờ các yếu tố tự nhiên còn do quá trình chăm sóc của người dân địa phương. Phần lớn người dân nuôi cá bỗng ở Hà Giang vẫn giữ phương pháp nuôi quảng canh, tận dụng nguồn thức ăn có sẵn tại địa phương, cho ăn thức ăn xanh, chủ yếu là rau, lá sắn, thân chuối băm nhỏ. Vì vậy, để cá có khối lượng từ 2 kg trở lên, thời gian nuôi phải mất 3 năm, cá chậm lớn hơn các địa phương khác nên thịt cá chắc, dai, có vị thơm ngon. Bên cạnh đó, bí quyết chế biến truyền thống của người dân nơi đây cũng tạo ra những món ăn mà khách thập phương ưa thích, không thể quên.
Theo Quyết định của Cục Sở hữu trí tuệ, khu vực địa lý được bảo hộ chỉ dẫn địa lý gồm: xã Trung Thành, Việt Lâm, Quảng Ngần, Minh Tân, Phú Linh, Phương Tiến, Thanh Thủy, Cao Bồ, Thượng Sơn, Thuận Hòa thuộc huyện Vị Xuyên; xã Đường Âm, Yên Định, Minh Sơn, Lạc Nông, Giáp Trung, Yên Cường, thị trấn Yên Phú thuộc huyện Bắc Mê; xã Xuân Giang, Hương Sơn thuộc huyện Quang Bình; xã Tiên Kiều, Quang Minh, Việt Vinh, thị trấn Việt Quang thuộc huyện Bắc Quang; xã Phương Thiện, Phương Độ, Ngọc Đường và phường Quang Trung thuộc TP Hà Giang, tỉnh Hà Giang.
CT