Nhu cầu sử dụng Đan sâm và Đương quy Nhật Bản ngày càng cao
Đan sâm và Đương quy Nhật Bản có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản. Các nghiên cứu cho thấy, Đan sâm có tác dụng rất mạnh trong việc lưu thông mạch máu, chống ngưng tụ tiểu cầu, loại trừ gốc oxy tự do… Do vậy, dược liệu này được sử dụng trong nhiều bài thuốc đông y với vai trò chính như Thiên sứ hộ tâm, An cung ngưu hoàng hoàn… Từ nguồn dược liệu Đan sâm đã có hàng trăm chủng loại thuốc được đưa vào sử dụng, trong đó có cả dạng thuốc tiêm, viên xông van tim, giãn tim... Bên cạnh đó, việc sử dụng rộng rãi các sản phẩm hòa tan trong nước của Đan sâm những năm gần đây đã làm gia tăng đáng kể nhu cầu về loại dược liệu này. Thống kê cho thấy, năm 2002 nhu cầu dược liệu Đan sâm trên thế giới là 10.000 tấn/năm, nhu cầu này tăng lên 13.000 tấn/năm vào năm 2006 và hiện tại là khoảng 20.000 tấn/năm. Có tới 80% công ty dược và bệnh viện y học ở Trung Quốc có nhu cầu về dược liệu Đan sâm.
Đương quy là một vị thuốc quý quen thuộc góp mặt trong nhiều bài thuốc cổ truyền. Đương quy không chỉ giúp bổ máu, hoạt huyết, tác dụng chống viêm, giảm đau mà còn có tác dụng nhuận tràng, chữa táo bón tốt… Nhiều sản phẩm từ Đương quy được sản xuất và bán trên thị trường như Now foods, Nature’s way, viên nén, trà, dịch chiết Dong quai… Đặc biệt, với sự phát triển của KH&CN, Đương quy đã được đưa vào ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực dược phẩm và chăm sóc sức khỏe…, do vậy nhu cầu về loại dược liệu này trên thế giới là rất cao.
Tại Việt Nam, Đan sâm và Đương quy Nhật Bản là 2 cây thuốc thuộc Danh mục cây dược liệu ưu tiên phát triển của Bộ Y tế, tuy nhiên việc phát triển các vùng nguyên liệu chuyên canh về 2 loại cây này chưa được như kỳ vọng. Hiện nay nguồn dược liệu Đan sâm và Đương quy Nhật Bản sử dụng cho y học cổ truyền ở nước ta chủ yếu được nhập từ nước ngoài.
Phát triển chuỗi giá trị dược liệu từ dự án nông thôn miền núi
Theo quy hoạch phát triển vùng trồng dược liệu ở Việt Nam, Lâm Đồng là một trong những tỉnh được xác định có nhiều tiềm năng để phát triển vùng sản xuất dược liệu theo hướng hàng hóa nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi. Tuy nhiên, hiện tại trên địa bàn tỉnh mới chỉ có một số cây dược liệu (Đẳng sâm, Ngưu tất, Bạch chỉ, Đan sâm, Đương quy Nhật Bản...) được trồng ở quy mô hộ gia đình do thiếu nguồn giống chất lượng; kỹ thuật canh tác, thu hái, sơ chế còn lạc hậu. Bên cạnh đó, tỉnh chưa có hệ thống thu mua, chưa có doanh nghiệp làm đầu tàu ký kết bao tiêu sản phẩm cho người dân cũng như chưa có nhà máy chế biến, tách chiết dược liệu...
Để góp phần khai thác tiềm năng, lợi thế vốn có, từng bước hình thành vùng sản xuất hàng hóa dược liệu tập trung có hiệu quả kinh tế cao theo tiêu chuẩn thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc (GACP-WHO)…, Công ty Cổ phần sản xuất dược liệu Lâm Đồng đã đề xuất và được phê duyệt thực hiện dự án “Ứng dụng tiến bộ KH&CN xây dựng mô hình sản xuất giống, trồng và sơ chế dược liệu cây Đan sâm và Đương quy Nhật Bản tại Lâm Đồng làm nguyên liệu sản xuất thuốc và thực phẩm chức năng” (thuộc Chương trình hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ KH&CN phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi, vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016-2025 do Bộ KH&CN quản lý). Dự án được thực hiện với mục tiêu ứng dụng tiến bộ KH&CN vào sản xuất giống, trồng trọt, thu hoạch và sơ chế dược liệu Đan sâm và Đương quy Nhật Bản theo tiêu chuẩn GACP-WHO nhằm tạo ra các sản phẩm dược liệu sạch phục vụ chăm sóc sức khỏe nhân dân, nâng cao hiệu quả kinh tế, tăng thu nhập cho người dân, góp phần xóa đói giảm nghèo cho người dân vùng cao tại tỉnh Lâm Đồng.
Triển khai nội dung được phê duyệt, cơ quan chủ trì dự án đã phối hợp với cơ quan chuyển giao công nghệ (Viện Dược liệu) trong việc đào tạo kỹ thuật viên nhằm tạo được một đội ngũ cán bộ nòng cốt cho việc tiếp nhận và ứng dụng các quy trình công nghệ mới vào sản xuất tại địa phương. Mặt khác, cơ quan chủ trì đã cộng tác với cơ quan chuyển giao công nghệ và chính quyền địa phương tập huấn cho hàng trăm hộ dân tham gia trồng dược liệu về kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch... Bên cạnh đó, để hình thành một chuỗi giá trị về cây dược liệu khép kín, cơ quan chủ trì dự án đã đầu tư xây dựng hệ thống sân phơi, hệ thống rửa và sấy dược liệu, kho bảo quản và chế biến hiện đại.
Trên cơ sở các quy trình kỹ thuật được chuyển giao, dự án đã xây dựng thành công vườn ươm sản xuất giống và mô hình nhà lưới nhân giống Đan sâm và Đương quy Nhật Bản với diện tích hàng nghìn mét vuông, đảm bảo cây giống sinh trưởng tốt, không bị sâu bệnh... Từ nguồn giống sản xuất được, dự án đã tiến hành xây dựng mô hình trồng thâm canh cây Đan sâm và Đương quy Nhật Bản tại xã Tà Nung (Đà Lạt) và Đam Rông (Lạc Dương) với diện tích 4 ha (Tà Nung 3 ha, Đam Rông 1 ha). Các mô hình thâm canh này đảm bảo mục tiêu đề ra về năng suất (11-12 tấn tươi, tương đương 3 tấn khô/ha) và chất lượng sản phẩm (đạt tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam 4). Các sản phẩm dược liệu sản xuất ra được cơ quan chủ trì dự án và Trung tâm Chuyển giao KH&CN và phát triển dược liệu (Viện Dược liệu) cam kết bao tiêu hết sản phẩm với giá thu mua bằng hoặc cao hơn giá thị trường. Theo tính toán, với giá thu mua hiện tại, lợi nhuận từ mô hình trồng thâm canh Đan sâm và Đương quy của dự án đạt 120-170 triệu đồng/ha. So với trồng cà phê (lợi nhuận khoảng 60 triệu đồng/ha), việc phát triển mô hình trồng dược liệu Đan sâm và Đương quy Nhật Bản thâm canh theo hướng sản xuất hàng hóa có sức hút rất lớn.
Mô hình sản xuất giống Đương quy Nhật Bản.
Mô hình thâm canh Đan sâm.
Ngoài hiệu quả về mặt kinh tế, thành công của dự án là mô hình mẫu để nhân rộng ra các địa phương khác trong tỉnh, đồng thời là cơ sở đánh giá, chuyển đổi một phần diện tích trồng cà phê đang có nguy cơ suy thoái, kém chất lượng và hiệu quả kinh tế thấp trên địa bàn tỉnh sang trồng cây dược liệu cho giá trị kinh tế cao hơn, góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, giúp khai thác hiệu quả những tiềm năng và lợi thế sẵn có. Bên cạnh đó, phát triển mô hình dược liệu “sạch” còn giúp cho thị trường dược liệu trong nước ổn định, tránh lệ thuộc vào thị trường bên ngoài; giảm thiểu những tác động xấu đến môi trường do hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón... Hy vọng trong thời gian tới, mô hình sẽ tiếp tục được nhân rộng và mang lại lợi nhuận nhiều hơn nữa cho người trồng dược liệu, tạo ra những sản phẩm dược liệu có chất lượng cao phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu. Thành công của dự án cho thấy sự đóng góp hiệu quả của Chương trình hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ KH&CN phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi, vùng dân tộc thiểu số.