Triệu chứng và lịch sử của bệnh
Triệu chứng do siêu vi cúm (SVC) được hippocrates mô tả rành mạch khoảng 2.400 năm trước. SVC gây ra nhiều trận dịch, nhưng khó kiểm chứng vì triệu chứng cúm đôi khi bị lẫn lộn với các chứng bệnh như bạch hầu, dịch hạch, dengue và thương hàn. Những triệu chứng của cúm là: sốt trên 38oC; ớn lạnh và đổ mồ hôi; nhức đầu, ho khan, nghẹt mũi; đau nhức cơ bắp, đặc biệt là ở lưng, tay và chân; mệt mỏi và yếu; mất cảm giác thèm ăn; chảy mũi; tiêu chảy. Cảm khác cúm ở chỗ cảm do hơn 200 loại virut thông thường gây ra nhưng không phải là virut cúm và hơn 40% các trường hợp cảm là do các loại virut sống ở vùng mũi họng. Cảm thường sốt nhẹ kèm hắt hơi, sổ mũi, đau họng nhiều và ít khi kiệt sức, ít ho, ít biến chứng nặng; trong khi cúm thường gây sốt cao, đau nhức toàn thân, ho rất nhiều, suy kiệt nhanh, biến chứng nghiêm trọng về phổi và có thể tử vong nhưng lại hiếm khi hắt hơi, sổ mũi, đau họng. Mùa cúm thường vào tháng 9 năm trước đến tháng 4 năm sau.
Trận dịch cúm đầu tiên được ghi chép khá rõ trong lịch sử là đại dịch năm 1580, bắt đầu từ châu Á lan sang châu Phi và châu Âu, giết chết hơn 8.000 người tại Roma và xóa sổ nhiều thành phố của Tây Ban Nha... Trong thế kỷ XVII và XVIII, nhiều trận dịch cúm xảy ra rải rác khắp nơi. Dịch cúm cao điểm vào khoảng năm 1830-1833, lan tràn khắp nơi, khiến 1/4 dân số toàn thế giới bị lây nhiễm.
Có lẽ trận cúm gây hậu quả nghiêm trọng nhất được mang tên cúm Tây Ban Nha - do dòng H1N1. Trong hai năm 1918-1919, trận cúm này làm chết khoảng 40-50 triệu người [1], theo ước lượng gần đây con số này có thể lên đến khoảng 50-100 triệu [2]. Trận cúm tàn bạo này được giới nghiên cứu y học đánh giá ngang hàng với trận dịch hạch làm chết gần 2/3 dân châu Âu vào giữa thế kỷ XIV. Sở dĩ có nhiều người tử vong là vì dịch cúm lần này rất mạnh (khoảng 50% những người ở gần người bị cúm bị lây bệnh, và khi bị lây có triệu chứng rất trầm trọng). Vì triệu chứng trầm trọng khác cúm thường nên lúc bấy giờ, người ta đoán bệnh sai lạc như bệnh sốt xuất huyết Dengue, kiết lỵ hay thương hàn. Bệnh này tạo một triệu chứng kinh hoàng là chảy máu từ màng nhầy, mũi, dạ dày và ruột, chảy máu từ tai và gây nên những vết bầm tím trên da... Tuy phần lớn tử vong là do các loại vi trùng lợi dụng lúc bệnh nhân đang bị cúm lan vào gây ra viêm phổi, một số viêm phổi do chính SVC gây nên, làm chảy máu và ứ nước trong phổi [3], trận cúm Tây Ban Nha quả thực là một trận dịch toàn cầu, lan tràn lên tận Bắc cực và cả những vùng đảo xa xôi ở Thái Bình Dương. Khoảng 2-20% người mắc bệnh bị chết (cao hơn tỷ lệ tử vong 0,1% của loại cúm thông thường) [2, 3]. Một đặc điểm của dịch cúm này là đa số người chết ở độ tuổi khá trẻ, 99% dưới 65 và 50% ở độ tuổi 20-40 [4] (trong khi cúm thông thường làm chết trẻ nhỏ và người già trên 65). Người ta ước lượng đợt cúm 1918-1919 giết chết khoảng 2,5-5% dân số thế giới. Trong vòng nửa năm đầu, 25 triệu người bị cúm đã chết (so với bệnh AIDS giết 25 triệu người trong 25 năm) [2].