Cây cam sành có lịch sử lâu đời trên vùng đất Hàm Yên, Tuyên Quang
Cây cam sành đã được trồng từ lâu trên vùng đất Hàm Yên, trong đó sớm nhất là trên đất Phù Lưu. Người dân ở đây thường quen gọi là cam bản Mường. Vào khoảng năm 1890, người dân địa phương trong lúc đi bẫy thú ở núi Quan Tiên, bản Mường đã phát hiện ra cây cam sành và ăn thử thấy có mùi vị ngon và thơm mát nên mang hạt về trồng ở vườn nhà. Từ đó, cây cam sành phát triển giúp đồng bào các dân tộc có thu nhập ổn định, từ bỏ lối sống du canh, du cư trước đây. Cây cam sành dần dần trở thành nguồn thu chính của nhiều hộ gia đình, hoạt động sản xuất cam sành gắn liền với đời sống, tập quán của người dân.
Trong nhiều năm qua, cam sành Hàm Yên được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng và bình chọn là sản phẩm tiêu biểu, sản phẩm nông nghiệp nổi tiếng của Việt Nam. Cụ thể: cam sành Hàm Yên được bình chọn là một trong 50 loại trái cây đặc sản của Việt Nam năm 2012, Top 10 thương hiệu, nhãn hiệu nổi tiếng năm 2013, được tôn vinh là một trong những sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu năm 2013, được chứng nhận là sản phẩm nông nghiệp nổi tiếng Việt Nam năm 2016 và bình chọn là Thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam năm 2015 và năm 2019.
Cây cam sành và vườn cam sành Hàm Yên
Yếu tố đặc thù của cam sành Hàm Yên
Cam sành Hàm Yên có mùi thơm đặc trưng của tinh dầu cam, trọng lượng quả 280,41-344,89 g, đường kính quả 8,04-9,20 cm, chiều cao quả 6,08-7,80 cm. Quả cam có vỏ mỏng (độ dày vỏ 3,20-5,99 mm), màu vàng cam đậm, căng bóng và ít sần sùi hơn sản phẩm cùng loại. Vị cam Hàm Yên ngọt thanh, chua nhẹ, không gắt, không chát. Hàm lượng nước trong cam sành Hàm Yên khá lớn (86,14-91,99%), hàm lượng axit tổng số 0,60-0,99%, hàm lượng đường tổng số 8,00-9,87%, hàm lượng vitamin C 40,21-49,97 mg/100 g, độ Brix 9,03-10,96obx.
Quả cam sành và mặt cắt ngang quả cam sành Hàm Yên
Có được các yếu tố đặc trưng trên là nhờ cây cam được trồng ở khu vực địa hình đặc trưng với 2 dãy núi cao và thung lũng bị chia cắt mạnh (độ cao trung bình 650 m trên mực nước biển), trên nền đất đỏ vàng phong hóa từ đá sét và đá mắc ma có tầng canh tác dày >70 cm, có độ phì tự nhiên từ trung bình đến cao, giữ nước tốt, giúp cây cam sinh trưởng và phát triển thuận lợi. Bên cạnh đó, khí hậu vùng trồng phân thành 2 mùa rõ rệt, nhiệt độ trung bình năm đạt 23oC, tổng tích ôn hàng năm 8.200-8.400oC, lượng mưa trung bình năm 1.600-1.800 mm (tập trung nhiều vào mùa mưa) giúp cây cam phát triển quả thuận lợi, phù hợp với quá trình ra hoa, đậu quả cho mùa vụ tiếp theo. Biên độ nhiệt ngày đêm lớn, giúp quả cam có vỏ mỏng hơn cam sành vùng khác, màu sắc và độ bóng cũng có sự khác biệt và hàm lượng vitamin C cao. Điều kiện khí hậu kết hợp với các yếu tố về thổ nhưỡng, chịu sự ảnh hưởng lớn của địa hình giúp cho vùng trồng cam sành Hàm Yên có đầy đủ các yếu tố để tạo ra sản phẩm cam sành có chất lượng đặc thù.
Bên cạnh yếu tố tự nhiên phù hợp, tập quán canh tác của người dân địa phương (chọn giống thuần chủng, sạch bệnh được lai tạo và nuôi cấy trong nhà lưới và tuân thủ quy trình canh tác nghiêm ngặt) cũng góp phần tạo nên đặc thù và danh tiếng của sản phẩm cam sành Hàm Yên.
Với những đặc thù và danh tiếng nêu trên, cam sành Hàm Yên đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý cuối năm 2020 - sản phẩm nông nghiệp thứ 86 được bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Khu vực địa lý được bảo hộ gồm xã Yên Thuận, Bạch Xa, Minh Khương, Yên Lâm, Minh Dân, Phù Lưu, Minh Hương, Yên Phú, Tân Thành, Bình Xa, Thái Sơn, Nhân Mục, Thành Long, Bằng Cốc, Thái Hoà, Đức Ninh, Hùng Đức và thị trấn Tân Yên thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang.
CT