Điểm nghẽn cần khơi thông
Theo ông Vũ Tiến Lộc, chi phí logistics tại Việt Nam đang quá đắt đỏ, cụ thể trong chi phí logistics, chi phí vận tải quá cao, tương đương 30-40% giá thành sản phẩm, trong khi tỷ lệ này chỉ khoảng 15% ở các quốc gia khác. Điều này làm giảm đáng kể khả năng cạnh tranh hàng hóa của các doanh nghiệp Việt Nam. Ông Lộc cho biết, logistics đã từng là vấn đề sống còn trong thời chiến và hiện nay cũng là vấn đề cốt lõi của hoạt động kinh tế trong thời bình. Logistics có ở quanh chúng ta, từ việc giao nhận đồ ăn trên các ứng dụng di động của cá nhân cho đến những chuyến hàng vận chuyển ngày đêm dọc chiều dài đất nước của doanh nghiệp. Logistics giống như “những chiếc bánh xe” của “cỗ xe” nền kinh tế đang vận hành không ngừng nghỉ. Không nền kinh tế nào có thể chuyển mình về phía trước nếu thiếu đi lực đẩy từ hoạt động logistics.
Trong thế kỷ XXI này, khi Việt Nam đang tiến trên “đại lộ” hội nhập quốc tế, chúng ta cần nhiều yếu tố để “cỗ xe” kinh tế nhanh hơn, mạnh hơn và bền vững hơn. Một trong số đó chính là ngành logistics phát triển và có chi phí cạnh tranh quốc tế. Từ cuối thập niên 1980, khi đất nước mở cửa theo đường lối Đổi mới, hoạt động logistics mới bắt đầu có những khởi sắc nhất định. Tuy nhiên, ngành logistics thời kỳ đầu chủ yếu vẫn phát triển một cách tự phát, thiếu bền vững với nhiều hạn chế về cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực và cơ chế chính sách.
Năm 2005, Luật Thương mại năm 2005 và Nghị định 140/2007/NĐ-CP năm 2007 ra đời. Kể từ đó đến nay, Chính phủ ngày càng dành nhiều sự quan tâm hơn cho lĩnh vực logistics. Cộng đồng doanh nghiệp ghi nhận những nỗ lực của Chính phủ về việc xây dựng khung khổ chính sách mang tính toàn diện để phát triển ngành. Trong những năm gần đây, hệ thống pháp luật liên quan đến logistics có nhiều bước chuyển đáng kể, theo hướng cởi mở hơn về chính sách, loại bỏ các “nút thắt” về mặt thể chế để thúc đẩy sự phát triển của hoạt động logistics nói riêng, môi trường kinh doanh nói chung. Một trong những chuyển biến lớn nhất trong các chính sách về logistic đó là bỏ “kinh doanh dịch vụ logistic” ra khỏi danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tại Luật Đầu tư 2020. Bên cạnh đó, một số dịch vụ logistics cụ thể như dịch vụ đại lý vận tải biển, vận tải biển nội địa và vận tải hàng hóa thủy nội địa cũng được loại bỏ các điều kiện về đăng ký kinh doanh…
Ông Vũ Tiến Lộc phát biểu tại Diễn đàn.
Ông Lộc cho rằng, 3 vấn đề cơ bản khiến chi phí logistics còn thiếu tính cạnh tranh đó là: cơ sở hạ tầng, thủ tục hành chính, sự kết nối của doanh nghiệp trong nước với các doanh nghiệp nước ngoài:
Thứ nhất, cơ sở hạ tầng logistics của Việt Nam được cải thiện đáng kể trong vòng một thập kỷ qua nhưng vẫn tồn tại những điểm nghẽn. Theo Niên giám thống kê vận tải và logistics Việt Nam 2019, tổng chiều dài đường bộ của Việt Nam là 630.564 km nhưng tổng chiều dài các đường cao tốc đang vận hành lại chưa đến 2.000 km. Với khoảng gần 80% lưu lượng hàng hóa của doanh nghiệp được vận chuyển bằng đường bộ, nhu cầu về những tuyến đường cao tốc hoàn thiện là rất cần thiết, đặc biệt là một trục chính có chất lượng cao như cao tốc Bắc - Nam. Bên cạnh khó khăn từ vận tải đường bộ, hệ thống đường sắt trong nước khá lạc hậu và thiếu kết nối vào các cảng hàng hóa. Hệ thống đường thủy nội địa chưa được chú trọng khai thác hiệu quả. Các hạ tầng kết nối đường bộ với cảng biển như cảng container nội địa, hay các trung tâm logistics đa phương tiện vẫn còn thiếu vắng.
Thứ hai, gánh nặng tuân thủ thủ tục hành chính đang từng bước được gỡ bỏ nhưng dư địa để cải thiện vẫn còn rất nhiều. Theo những khảo sát gần đây của VCCI, các hoạt động kiểm tra chuyên ngành còn khiến doanh nghiệp mất nhiều thời gian để tuân thủ. Quy trình thủ tục hành chính còn phức tạp, thiếu rõ ràng và chồng chéo, đặc biệt ở các thủ tục hành chính liên ngành có sự tham gia của nhiều cơ quan Nhà nước. Bên cạnh đó, chi phí không chính thức trong thực hiện thủ tục hành chính vẫn phổ biến, góp phần khiến chi phí logistics nói chung tăng lên.
Thứ ba, sự kết nối của doanh nghiệp trong nước với các doanh nghiệp nước ngoài còn khá lỏng lẻo. Thị phần dịch vụ logistics Việt Nam hiện nay chủ yếu vẫn do các doanh nghiệp lớn của nước ngoài nắm giữ. Doanh nghiệp trong nước chỉ có khoảng 25% thị phần. Mặc dù doanh nghiệp trong nước am hiểu thị trường và thị hiếu của khách hàng, nhưng chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ và vừa với năng lực không đồng đều nên đi sau các doanh nghiệp FDI về trình độ công nghệ. Chính vì thế, việc tăng cường kết nối và xây dựng mạng lưới hợp tác với doanh nghiệp FDI là cần thiết để “khơi thông dòng chảy” logistics, thông qua học hỏi các công nghệ mới cũng như thúc đẩy việc hình thành các dịch vụ môi giới, trung gian trong ngành logistics. Các dịch vụ môi giới và trung gian trong logistics sẽ giúp doanh nghiệp trong nước tối ưu hóa hơn việc vận tải hàng hóa bởi theo một thống kê gần đây của Ngân hàng thế giới, khoảng 70% xe chở hàng chấp nhận chạy không tải ở chiều về vì không thể tìm được khách hàng. Đây là một trong những nguyên nhân khiến chi phí logistics của doanh nghiệp trong nước có tính cạnh tranh thấp.
Công nghệ và đổi mới sáng tạo - yếu tố sống còn của doanh nghiệp
Năm nay là một năm đầy sóng gió của nền kinh tế thế giới nói chung và ngành logistics nói riêng do ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch COVID-19. Từ góc độ của các doanh nghiệp tại Việt Nam, các đại biểu tham dự Diễn đàn cho rằng, để hội nhập và phát triển, các doanh nghiệp cần tập trung vào một khía cạnh chủ chốt đó là công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ứng dụng công nghệ tốt hơn trong hoạt động logistics là chìa khóa để các doanh nghiệp Việt Nam giảm các chi phí vận hành, nâng cao năng lực cạnh tranh và bứt phá trong thời kỳ hội nhập. Công nghệ internet vạn vật, dữ liệu lớn, công nghệ cảm biến, thực tế tăng cường, in 3D, phương tiện bay không người lái… sẽ là những yếu đột phá ảnh hưởng sâu sắc tới lĩnh vực logistics trong 5-15 năm tới. Đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ cũng là yếu tố tất yếu nếu xem xét bối cảnh Việt Nam hiện nay.
Thương mại điện tử trong nước đang phát triển bùng nổ, bắt nhịp theo xu hướng gia tăng thu nhập bình quân đầu người và sự phổ biến của việc sử dụng các ứng dụng di động. Bên cạnh đó, ở tầm vĩ mô, Việt Nam đã là thành viên của 16 hiệp định thương mại tự do, trong đó có những hiệp định thương mại tự do lớn như EVFTA, CPTPP hay RCEP. Những xu hướng mới này sẽ tạo đà cho hoạt động logistics trong nước vươn mình mạnh mẽ. Chính vì thế, đây là thời cơ vàng cho các doanh nghiệp ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Phong Vũ