Một vài nét về Luật Hóa chất 2025
Luật Hóa chất 2025 bao gồm 7 Chương với 48 Điều (giảm 4 Điều so với dự thảo trình Quốc hội ngày 8/5/2025), tập trung vào việc hoàn thiện các quy định pháp lý để quản lý chặt chẽ hơn các hoạt động liên quan đến hóa chất. Những điểm mới nổi bật của luật bao gồm:
Mở rộng phạm vi điều chỉnh: Luật lần này bao quát không chỉ hoạt động sản xuất, kinh doanh, mà còn cả việc thử nghiệm, nghiên cứu, nhập khẩu, vận chuyển và xử lý hóa chất. Các tổ chức nghiên cứu, cơ sở đào tạo, phòng thí nghiệm cũng được đưa vào diện phải tuân thủ các quy định về an toàn hóa chất.
Tăng cường phân loại và kiểm soát hóa chất nguy hiểm: Luật quy định rõ ràng các tiêu chí phân loại hóa chất độc hại, dễ cháy, dễ nổ, có khả năng gây ung thư hoặc ảnh hưởng đến di truyền, đồng thời yêu cầu đăng ký, khai báo bắt buộc với các loại hóa chất này.
Thúc đẩy việc sử dụng hóa chất thân thiện môi trường: Nhà nước khuyến khích các tổ chức, cá nhân sử dụng công nghệ xanh, vật liệu thay thế và hóa chất ít độc hại. Các cơ chế ưu đãi về thuế, tài chính và hỗ trợ kỹ thuật được bổ sung nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp đổi mới công nghệ.
Tăng cường giám sát và chế tài xử phạt: Các hành vi vi phạm trong quản lý hóa chất được quy định cụ thể với mức phạt nghiêm khắc hơn, đồng thời bổ sung các điều khoản về trách nhiệm hình sự với các vi phạm nghiêm trọng.
Chuyển đổi số trong quản lý hóa chất theo Luật mới
Chuyển đổi số được xem là trụ cột trong việc hiện đại hóa công tác quản lý hóa chất. Luật Hóa chất 2025 đã đưa ra những định hướng rõ ràng nhằm ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ vòng đời của hóa chất từ đăng ký, khai báo, theo dõi, cảnh báo đến xử lý sự cố. Cụ thể:
Hệ thống cơ sở dữ liệu hóa chất quốc gia: Luật quy định xây dựng và duy trì hệ thống cơ sở dữ liệu số về hóa chất nguy hiểm, danh mục hóa chất phải khai báo, các sự cố hóa chất và quy trình xử lý. Hệ thống này cho phép doanh nghiệp, cơ quan quản lý, người dân truy cập thông tin minh bạch; hỗ trợ cảnh báo sớm các nguy cơ rủi ro trong sản xuất và lưu hành hóa chất; là nền tảng cho các hoạt động quản lý rủi ro dựa trên dữ liệu lớn (big data).
Số hóa quy trình đăng ký và cấp phép: Từ khâu đăng ký hóa chất, xin giấy phép sản xuất, nhập khẩu đến đánh giá rủi ro, các quy trình sẽ được tích hợp qua cổng dịch vụ công quốc gia hoặc cổng chuyên ngành. Điều này giúp tiết kiệm thời gian, chi phí hành chính; tăng tính minh bạch và khả năng giám sát; giảm thiểu gian lận, giả mạo hồ sơ.
Áp dụng công nghệ số trong giám sát, kiểm tra và cảnh báo: Luật khuyến khích sử dụng cảm biến IoT để giám sát kho hóa chất, phát hiện rò rỉ, cháy nổ; phần mềm quản lý hóa chất để tự động hóa khâu ghi nhận nhật ký sử dụng; trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình dự báo rủi ro để ra quyết định nhanh chóng.
Kết nối và chia sẻ dữ liệu liên ngành: Các dữ liệu về hóa chất sẽ được chia sẻ giữa các bộ ngành như Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương, Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhằm đảm bảo tính liên thông và phối hợp hiệu quả trong giám sát và phản ứng nhanh khi xảy ra sự cố.
Vai trò của Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc triển khai Luật Hóa chất
Trong Luật Hóa chất sửa đổi 2025, Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò trung tâm trong việc điều phối, định hướng và giám sát các hoạt động liên quan đến công nghệ, tiêu chuẩn, đo lường và nghiên cứu khoa học. Vai trò này được thể hiện qua các mặt sau:
Xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia: Bộ Khoa học và Công nghệ được giao chủ trì xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) và phối hợp xây dựng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) đối với các loại hóa chất. Các tiêu chuẩn này bao gồm: phương pháp phân tích và thử nghiệm hóa chất; hướng dẫn ghi nhãn và bao gói hóa chất; các thông số kỹ thuật về an toàn lao động, phòng chống cháy nổ. Việc ban hành tiêu chuẩn là cơ sở pháp lý để thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện đúng yêu cầu kỹ thuật trong sản xuất và lưu hành hóa chất.
Đánh giá, kiểm định và thẩm định công nghệ: Khi các doanh nghiệp đăng ký sản xuất hoặc nhập khẩu hóa chất mới, Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng các cơ quan liên quan đánh giá mức độ an toàn của công nghệ được sử dụng. Đặc biệt, với các công nghệ có khả năng gây phát thải hóa chất nguy hiểm, bộ sẽ xem xét và yêu cầu đánh giá tác động môi trường, sức khỏe cộng đồng, đồng thời khuyến nghị thay thế bằng công nghệ sạch hơn.
Thúc đẩy nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo: Luật Hóa chất 2025 nhấn mạnh vai trò của khoa học và công nghệ trong việc phát triển ngành hóa chất theo hướng bền vững. Bộ Khoa học và Công nghệ có trách nhiệm: thiết kế và triển khai các chương trình nghiên cứu trọng điểm quốc gia liên quan đến hóa chất; hỗ trợ các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp tham gia nghiên cứu cải tiến công nghệ sản xuất hóa chất thân thiện môi trường; hỗ trợ tài chính, kết nối mạng lưới đổi mới sáng tạo quốc gia, đưa kết quả nghiên cứu ứng dụng vào thực tiễn.
Đo lường, kiểm định chất lượng và quản lý thông tin kỹ thuật: Bộ Khoa học và Công nghệ chịu trách nhiệm xây dựng hệ thống đo lường, kiểm định và hiệu chuẩn thiết bị phục vụ cho việc giám sát chất lượng hóa chất. Đây là nền tảng đảm bảo độ tin cậy trong các phép thử và phân tích hóa chất, đặc biệt trong lĩnh vực xuất nhập khẩu và kiểm soát chất lượng sản phẩm công nghiệp.
Hợp tác quốc tế và cập nhật thông lệ toàn cầu: Bộ Khoa học và Công nghệ là đầu mối trong việc: tham gia và thực thi các hiệp định, công ước quốc tế về hóa chất (như Công ước Rotterdam, Stockholm, Minamata…); tiếp cận và phổ biến thông tin khoa học và công nghệ mới nhất về hóa chất từ các tổ chức quốc tế; hướng dẫn doanh nghiệp Việt Nam thực hiện theo tiêu chuẩn quốc tế để tăng khả năng cạnh tranh và hội nhập thị trường.
Luật Hóa chất (sửa đổi) năm 2025 là bước tiến mạnh mẽ trong công tác quản lý hóa chất, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò trung tâm trong việc định hướng, thiết lập chuẩn mực kỹ thuật, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo đảm tính khoa học, hiện đại trong triển khai Luật. Sự vào cuộc mạnh mẽ và phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan sẽ là chìa khóa để đưa Luật đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững ngành hóa chất tại Việt Nam.
CT