Vai trò của đội ngũ nhà báo với thách thức của kỷ nguyên số
Toàn cảnh Hội thảo.
Hướng tới kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/06/1925-21/06/2025). Vừa qua, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã tổ chức Hội thảo khoa học “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới”. Hội thảo là diễn đàn khoa học quan trọng nhằm tổng kết chặng đường 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, đồng thời định hình phương hướng, giải pháp phát triển đội ngũ cán bộ báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển nhanh chóng của AI.
PGS.TS Phạm Minh Sơn - Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, Hội thảo tập trung làm rõ ba nhóm nội dung cốt lõi: cơ sở lý luận và thực tiễn của công tác đào tạo báo chí - truyền thông trong bối cảnh mới; thực trạng đội ngũ cán bộ báo chí hiện nay và đề xuất những định hướng, giải pháp chiến lược nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển của ngành trong kỷ nguyên số. Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, công tác đào tạo báo chí - truyền thông đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện để thích ứng với môi trường truyền thông đang thay đổi nhanh chóng. Theo đó, một trong những định hướng quan trọng là đổi mới triết lý và mục tiêu đào tạo theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp và nhân văn; tăng cường tính thực tiễn và khả năng ứng dụng trong chương trình; tích hợp mạnh mẽ các yếu tố công nghệ số và AI vào nội dung và phương pháp giảng dạy.
Với sự hỗ trợ của Internet, mạng xã hội và các thiết bị thông minh, báo chí có thể đưa tin tức đến hàng triệu người chỉ trong vài giây. Một sự kiện ở một góc nhỏ của thế giới có thể trở thành tiêu điểm toàn cầu trong chớp mắt. Tốc độ này không chỉ giúp người dân nắm bắt thông tin kịp thời mà còn tạo ra sự tương tác liên tục giữa người làm báo và công chúng.
Tuy nhiên, thách thức về cạnh tranh với mạng xã hội và truyền thông xã hội đòi hỏi thay đổi tư duy và phong cách hành nghề cũng như mô thức tổ chức tòa soạn; thách thức về kinh tế báo chí truyền thông khi thị phần và công chúng báo chí thu hẹp; thách thức về vai trò, vị thế và năng lực tác động xã hội…
Trước thách thức của kỷ nguyên số, công tác đào tạo nguồn nhân lực báo chí cách mạng cần đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung lẫn phương pháp giảng dạy. Nhà báo không chỉ cần nắm vững kiến thức chính trị, chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải thành thạo các công cụ công nghệ số, từ kỹ năng thu thập, xử lý dữ liệu đến sản xuất nội dung đa phương tiện.
Việc đào tạo phải hướng đến xây dựng đội ngũ nhà báo có khả năng thích ứng nhanh, sáng tạo trong môi trường truyền thông số đa dạng và phức tạp. Các cơ sở đào tạo cần tích hợp kiến thức về AI, dữ liệu lớn (big data), bảo mật thông tin và quản trị mạng xã hội vào chương trình giảng dạy.
Đồng thời, phải chú trọng rèn luyện phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị vững vàng cho người làm báo, nhằm đảm bảo họ không chỉ giỏi nghiệp vụ mà còn đủ sức đấu tranh với các luồng thông tin xấu, độc, giữ vững định hướng tuyên truyền của báo chí cách mạng trong môi trường số.
Đổi mới trong đào tạo nguồn nhân lực báo chí hiện nay
PGS.TS Đinh Thu Hằng - Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ tại Hội thảo.
Trước những yêu cầu và thách thức từ thực tiễn, PGS.TS Đinh Thu Hằng - Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đề xuất một số trọng tâm đổi mới trong đào tạo nguồn nhân lực báo chí cách mạng thích ứng kỷ nguyên số hiện nay.
Thứ nhất, đổi mới nội dung đào tạo phù hợp với xu hướng số hóa. Hiện nay, chương trình đào tạo cần tiếp tục được cập nhật theo hướng tích hợp giữa lý luận báo chí cách mạng, đạo đức nghề nghiệp với kiến thức và kỹ năng số. Các chương trình đào tạo báo chí hiện nay cần được cập nhật, bổ sung nhiều kiến thức về công nghệ số, kỹ thuật số hóa nội dung, truyền thông đa phương tiện và phân tích dữ liệu lớn. Sinh viên báo chí cần được trang bị thêm kỹ năng sử dụng các nền tảng số, công cụ biên tập video, xử lý hình ảnh, cũng như làm việc hiệu quả trên các mạng xã hội. Các học phần về truyền thông đa phương tiện, kỹ thuật làm báo trên nền tảng số, sử dụng AI trong báo chí, phân tích dữ liệu, bảo mật thông tin, kỹ năng tác nghiệp trên mạng xã hội… cần được ứng dụng sâu trong chương trình đào tạo.
Thứ hai, ứng dụng công nghệ vào giảng dạy và thực hành. Việc sử dụng công nghệ trong đào tạo giúp sinh viên báo chí trải nghiệm thực tế nhiều hơn, tiếp cận các công cụ làm việc hiện đại như phần mềm chỉnh sửa video, hệ thống quản lý nội dung (CMS), AI hỗ trợ phân tích và sản xuất tin bài…
Mặc dù công nghệ mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Việc đào tạo đội ngũ giảng viên đủ năng lực ứng dụng công nghệ mới, đảm bảo cơ sở vật chất và hệ thống hạ tầng công nghệ là những vấn đề cần được chú trọng. Bên cạnh đó, sinh viên cũng cần được định hướng để chú trọng phẩm chất, đạo đức nghề báo, không lệ thuộc quá mức vào công nghệ.
Thứ ba, tăng cường kỹ năng phản biện, tư duy đa chiều và trách nhiệm chính trị - xã hội - đạo đức. Kỹ năng phản biện của nhà báo là vũ khí chống lại thông tin sai lệch. Kỷ nguyên số cũng là thời đại của tin giả, thông tin sai lệch tràn lan trên mạng xã hội. Do đó, đào tạo báo chí cách mạng phải chú trọng nâng cao năng lực phản biện, phân tích và kiểm chứng thông tin cho người học. Nhà báo phải được trang bị kiến thức sâu sắc về nền tảng tư tưởng cách mạng, từ đó bảo vệ vững chắc lập trường chính trị, tránh bị ảnh hưởng bởi các luồng thông tin nhiễu loạn.
Kỹ năng phản biện giúp nhà báo không chỉ kiểm chứng độ tin cậy của nguồn tin mà còn phát hiện các lỗ hổng trong luận điểm, số liệu và thông tin được cung cấp. Việc trang bị kỹ năng phản biện trong các môn học của chương trình đào tạo báo chí sẽ giúp sinh viên không thụ động tiếp nhận thông tin mà chủ động kiểm tra, phân tích và đưa ra những góc nhìn sắc sảo, chính xác.
Bên cạnh đó, tư duy đa chiều là nền tảng cho sự công bằng và toàn diện trong cách tiếp cận vấn đề của nhà báo. Báo chí là cầu nối giữa các luồng thông tin và các tầng lớp xã hội, tư duy đa chiều - khả năng nhìn nhận một vấn đề từ nhiều góc độ, nhiều chủ thể khác nhau - là yếu tố cốt lõi để xây dựng các bài viết khách quan, công bằng và toàn diện.
Tư duy đa chiều không chỉ giúp nhà báo tránh được cái nhìn phiến diện, định kiến mà còn tạo nên sự đa dạng trong phản ánh thông tin. Trong môi trường giáo dục báo chí, điều này cần được lồng ghép thông qua các phương pháp học tập mở, thảo luận nhóm, phân tích tình huống và đào sâu vào các vấn đề mang tính xã hội, văn hóa và chính trị.
Bên cạnh năng lực nghề nghiệp, người làm báo cần được rèn luyện về đạo đức nền tảng và ý thức trách nhiệm với xã hội, quốc gia và cộng đồng. Trách nhiệm chính trị - xã hội không chỉ gồm việc tuân thủ pháp luật hay quy tắc đạo đức báo chí, mà còn có sự tỉnh táo trong lựa chọn chủ đề, cách thức đưa tin và định hướng dư luận…
Cùng với trách nhiệm chính trị - xã hội, đạo đức nghề nghiệp là giá trị cốt lõi và lâu dài mà mỗi nhà báo cần thấm nhuần ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đạo đức báo chí không chỉ là việc tránh đưa tin sai sự thật, mà còn là sự trung thực, công tâm, tôn trọng quyền con người và không lợi dụng nghề nghiệp để mưu cầu cá nhân.
Thứ tư, mở rộng hợp tác quốc tế và giao lưu đa văn hóa. Hợp tác quốc tế trong đào tạo báo chí không chỉ giúp tiếp cận với tri thức hiện đại, mà còn là cơ hội để chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp đào tạo tiên tiến, và cập nhật những giá trị nghề nghiệp toàn cầu. Việc mời giảng viên, chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy, tổ chức các chương trình trao đổi sinh viên, hoặc liên kết đào tạo giữa các trường đại học sẽ giúp học viên được tiếp cận đa chiều với các mô hình truyền thông tiên tiến, từ đó hình thành tư duy toàn cầu trong xử lý thông tin.
Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung thảo luận về định hướng đổi mới công tác đào tạo báo chí - truyền thông trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển nhanh chóng của AI. Các ý kiến tại Hội thảo nhấn mạnh vai trò của AI trong hoạt động báo chí, vừa là công cụ hỗ trợ đắc lực, vừa tiềm ẩn nguy cơ về đạo đức và tính xác thực, đòi hỏi quá trình đào tạo phải chú trọng song hành giữa kỹ năng công nghệ và năng lực phản biện, kiểm chứng thông tin.
Bên cạnh đó, đề xuất mô hình hợp tác ba bên giữa nhà trường, cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ, nhằm gắn kết lý thuyết với thực tiễn, giúp sinh viên tiếp cận sớm với môi trường nghề nghiệp.
Các đại biểu thống nhất rằng, xây dựng đội ngũ nhà báo “vừa hồng, vừa chuyên” trong thời đại số là nhiệm vụ chiến lược, đòi hỏi đầu tư đồng bộ, lâu dài và sự chung tay của cả hệ thống chính trị, các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông.
PT