Hội thảo Góp ý Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) (nguồn: VGP).
Bước chuyển mình quan trọng cho ngành đường sắt
TSKH Phan Xuân Dũng - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phát biểu tại Hội thảo.
Phát biểu tại Hội thảo, TSKH Phan Xuân Dũng - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho biết, đường sắt Việt Nam đã có lịch sử gần 145 năm, khởi đầu với tuyến Sài Gòn - Mỹ Tho, tuyến đường sắt đầu tiên của Đông Dương. Trong suốt quá trình phát triển, hệ thống đường sắt luôn giữ vai trò quan trọng trong xây dựng và bảo vệ đất nước. Hiện nay, mạng lưới đường sắt quốc gia có tổng chiều dài hơn 3.000 km với gần 300 nhà ga, đáp ứng nhu cầu vận tải và đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế cũng như an ninh - quốc phòng.
Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, ngành đường sắt đã có nhiều đổi mới, đặc biệt là việc đưa vào hoạt động các tuyến đường sắt đô thị hiện đại. Tuy nhiên, tuyến Bắc - Nam với khổ đường 1 m cùng hệ thống thiết bị, công nghệ lạc hậu không còn phù hợp, gây hạn chế lớn trong khai thác và phát triển. Trước thực trạng này, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, mở ra bước chuyển mình quan trọng cho ngành đường sắt. Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị cũng đã đề ra những nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhấn mạnh việc ứng dụng khoa học và công nghệ, tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt trong phát triển đường sắt đô thị và đường sắt tốc độ cao. Đồng thời, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào hệ thống đường sắt, ưu tiên phát triển công nghiệp đường sắt, đẩy mạnh công tác đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Một trong những nội dung quan trọng là hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tháo gỡ khó khăn, đẩy nhanh tiến độ các dự án đường sắt quốc gia và đô thị.
Đề xuất tập trung các quy định về ưu đãi cho đường sắt vào một mục riêng, PGS. TS Trần Kim Chung, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương cho rằng, cần mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân trong và ngoài nước vào đầu tư phát triển hạ tầng và kinh doanh đường sắt. Về quản lý đất đai, PGS. TS Trần Kim Chung đề xuất tham chiếu Luật Đất đai năm 2024 để đảm bảo tính thống nhất và linh hoạt khi có thay đổi pháp luật. Đối với kết nối hạ tầng, cần làm rõ trách nhiệm của các bên trong việc kết nối đường sắt với các loại hình giao thông khác cũng như với mạng lưới đường sắt quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển.
Tận dụng tối đa các nguồn lực để phát triển đường sắt
Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam, Dương Hồng Anh cho biết, Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) được xây dựng trên cơ sở cụ thể hóa các chủ trương của Đảng về phát triển đường sắt, thúc đẩy phân cấp, phân quyền, đồng thời huy động tối đa các nguồn lực xã hội và ứng dụng công nghệ hiện đại… Dự thảo là khuyến khích đa dạng hóa nguồn đầu tư vào hạ tầng đường sắt. Trong đó, ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo nhằm thu hút doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Đặc biệt, Dự thảo bổ sung cơ chế cho phép địa phương sử dụng ngân sách riêng để tham gia bồi thường, tái định cư, hoặc xây dựng một số hạng mục đường sắt quốc gia. Các tổ chức, cá nhân cũng được khuyến khích đầu tư thông qua nhiều hình thức hợp đồng linh hoạt.
Về thủ tục, Dự thảo đề xuất đơn giản hóa quy trình đầu tư, rút ngắn thời gian phê duyệt, đồng thời rà soát và điều chỉnh các quy định liên quan (Luật Thủ đô, Luật Đất đai) để đảm bảo tính thống nhất. Đáng chú ý, văn bản này cũng phân định rõ trách nhiệm của các bên trong việc đầu tư xây dựng công trình đường sắt quốc gia, địa phương và hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt ưu tiên các tuyến đường sắt trọng điểm quốc gia và đô thị. PGS.TS Vũ Thị Vinh - Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết của các quy định cụ thể về xử lý “lối đi tự mở” - một trong những nguyên nhân gây mất an toàn giao thông nghiêm trọng tại khu vực đường sắt. Bà cũng đề xuất bổ sung các giải pháp và chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi này. Về hợp tác công tư (PPP), cần bổ sung các điều khoản về mô hình hợp tác, cơ chế đấu thầu minh bạch và quyền lợi của nhà đầu tư tư nhân nhằm thu hút nguồn vốn và kinh nghiệm quản lý từ khu vực tư nhân vào phát triển hạ tầng đường sắt. Đối với nội địa hóa công nghiệp đường sắt, PGS.TS Vũ Thị Vinh đề xuất chính sách ưu tiên các doanh nghiệp trong nước tham gia chuỗi cung ứng, khuyến khích sản xuất nội địa các thiết bị như đầu máy, toa xe và đường ray, góp phần tăng cường năng lực sản xuất trong nước và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. Ngoài ra, cần bổ sung quy định về chính sách bồi thường cho hành khách trong trường hợp tàu chậm hoặc hủy chuyến do lỗi của đơn vị vận hành, qua đó nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo vệ quyền lợi của người sử dụng.
Các đại biểu tham dự Hội thảo đều nhất trí cho rằng, việc sửa đổi Luật Đường sắt lần này không chỉ nhằm hiện đại hóa và đồng bộ hóa hệ thống giao thông đường sắt mà còn góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển hạ tầng, công nghiệp đường sắt và thu hút nguồn vốn từ các thành phần kinh tế. Bên cạnh đó, Dự thảo luật cũng tập trung vào việc ứng dụng công nghệ tiên tiến, mở rộng hợp tác quốc tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hướng đến một ngành đường sắt phát triển bền vững, đáp ứng yêu cầu hội nhập khu vực và toàn cầu.
Hằng Dương