Trong các tỉnh Tây Nguyên, huyện Chư Sê của Gia Lai là một trong những huyện có diện tích trồng hồ tiêu lớn nhất vùng. Từ năm 2008 đến năm 2020, hạt tiêu Chư Sê được biết đến với năng suất cao nhất cả nước. Hạt tiêu Chư Sê không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn xuất khẩu sang một số nước khác trên thế giới, trong đó có Liên minh châu Âu và Mỹ. Hồ tiêu được đánh giá là cây trồng quan trọng tạo công ăn việc làm, đem lại nguồn thu nhập chủ lực cho hàng vạn hộ nông dân trên địa bàn huyện Chư Sê của tỉnh Gia Lai.
Hạt tiêu Chư Sê bao gồm 3 loại là tiêu xanh, tiêu đen và tiêu trắng. Trong đó, hạt tiêu xanh có đường kính 4,45-5,85 mm, hạt tiêu đen 3,85-5,65 mm, hạt tiêu trắng 3,65-5,43 mm. Hạt tiêu Chư Sê nói chung có đặc điểm hạt to, đồng đều, thơm nồng và có vị cay, được thể hiện qua dung trọng, hàm lượng Piperin và hàm lượng tinh dầu bay hơi cao. Cụ thể, hạt tiêu xanh có dung trọng 589-638 g/l, hàm lượng Piperin 5,89-6,35%, hàm lượng tinh dầu bay hơi 1,53-1,76%; hạt tiêu đen có dung trọng 558-592 g/l, hàm lượng Piperin 6,59-7,36%; hàm lượng tinh dầu bay hơi 1,84-2,20%; hạt tiêu trắng có dung trọng 616-651 g/l, hàm lượng Piperin 7,05-7,42%, hàm lượng tinh dầu bay hơi 2,01-2,28%. Những tính chất, chất lượng đặc thù của hạt tiêu Chư Sê có được là do mối quan hệ giữa điều kiện địa lý tự nhiên và kỹ thuật sản xuất truyền thống của người dân trong khu vực địa lý.
Cụ thể, huyện Chư Sê là một vùng đất có điều kiện địa lý tự nhiên đặc biệt. Đây là vùng đất rất phù hợp cho cây hồ tiêu phát triển do là vùng đất đỏ bazan bằng phẳng hoặc dốc nhẹ nằm ở độ cao trung bình 700-800 m so với mực nước biển. Loại đất này ở gần các miệng núi lửa, nham thạch giàu khoáng sét, tầng đất dày, thoát nước tốt và tính chất đất màu mỡ. Bên cạnh thổ nhưỡng, khí hậu của khu vực địa lý cũng có nhiều yếu tố tác động đến tính chất, chất lượng đặc thù của hạt tiêu Chư Sê. Độ ẩm không khí của khu vực địa lý là 80-90%, độ ẩm cao tạo điều kiện cho quá trình thụ phấn dễ dàng (hạt phấn dễ dính vào núm nhụy) và thời gian thụ phấn kéo dài núm nhụy phình to, thuận lợi cho việc tạo quả với tỷ lệ đậu quả cao. Phôi nhũ sẽ phát triển to hơn làm đường kính hạt trung bình của hồ tiêu Chư Sê đạt kích thước tương đối lớn. Ngoài ra, biên độ nhiệt giữa ngày và đêm của khu vực này tương đối lớn (8-10oC), giúp cho quá trình trao đổi chất kéo dài, giai đoạn tạo chất thơm và vị cay của hạt tiêu được kéo dài hơn.
Thời gian cây tiêu ra hoa tạo quả trùng với mùa khô kéo dài từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau của khu vực địa lý, mưa ít là điều kiện thuận lợi để cây hồ tiêu phân hóa mầm hoa và nở hoa tập trung, dễ dàng hình thành và tích trữ, cô đọng các dưỡng chất trong quả. Thời gian thu hoạch hồ tiêu thường trùng vào mùa khô nên việc phơi sấy, bảo quản sản phẩm hồ tiêu thuận lợi.
Khác với vùng trồng tiêu Quảng Trị chỉ sử dụng trụ sống, việc sử dụng song song cả trụ sống hoặc trụ hỗn hợp (trụ chết và trụ sống) có cây che bóng là phương pháp canh tác truyền thống tại huyện Chư Sê, nhờ đó năng suất của hồ tiêu nơi đây đạt cao. Ngoài ra, việc lược bỏ những cành tược giúp các cành còn lại có đầy đủ dưỡng chất và khả năng sinh trưởng tốt hơn. Việc chỉ sử dụng giống tiêu bản địa do giống đã được đánh giá là năng suất, chất lượng cao, phù hợp với đặc thù khí hậu, thổ nhưỡng của vùng Chư Sê.
Với những yếu tố đặc thù nêu trên, tháng 12/2021, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý “Chư Sê” cho sản phẩm hạt tiêu (hồ tiêu). Uỷ ban nhân dân tỉnh Gia Lai là tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý. Theo Quyết định của Cục Sở hữu trí tuệ, khu vực địa lý bao gồm: xã Ia Tiêm, Chư Pơng, Ia Glai, Bờ Ngoong, Al Bá, Ia Hlốp, Ia Blang, Ia Pal, Ia Ko và thị trấn Chư Sê, huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai.
Công Minh