Trên biển Đông, sự khác biệt trong quan điểm đối ngoại của các nước thành viên khiến ASEAN gặp nhiều khó khăn trong thể hiện vai trò “tiếng nói khu vực” trong đàm phán với Trung Quốc. Nỗ lực đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử tại biển Đông (COC) gần hai thập kỷ càng cho thấy ít triển vọng trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu từ đại dịch COVID-19. Trong khi phần lớn sự chú ý đang đổ dồn về nỗ lực chống dịch và khôi phục kinh tế ở các nước ASEAN, Trung Quốc liên tục gia tăng các nỗ lực cưỡng chiếm trong chiến lược “vùng xám” nguy hiểm trên thực địa.
Biển Đông và tiểu vùng Mekong được xem là hai khu vực địa chiến lược quan trọng bật nhất ở Đông Nam Á về mặt an ninh, kinh tế và thương mại. Đây đồng thời cũng là hai khu vực cạnh tranh địa chính trị phức tạp giữa các siêu cường. Tác động nặng nề từ đại dịch COVID-19 hiện nay càng tạo thêm áp lực với các nước ASEAN ở biển Đông lẫn tiểu vùng Mekong trong lực chọn chiến lược đối ngoại cân bằng trong quan hệ với các nước lớn hậu Covid-19. Vai trò của ASEAN và “Con đường ASEAN” (ASEAN Way) vốn dựa trên nguyên tắc tham vấn và đồng thuận, tránh xung đột và không can thiệp vấn đề nội bộ của nhau, đang trở nên bị thách thức hơn bao giờ hết trong bối cảnh hiện tại, khi mà các vấn đề an ninh truyền thống ở biển Đông và lưu vực sông Mekong đang trở nên phức tạp khi có sự cộng hưởng của những vấn đề an ninh mới nổi như dịch bệnh, tội phạm xuyên quốc gia, mất an ninh môi trường và khủng hoảng chính trị ở Myanmar.
Trước bối cảnh đó, Trung tâm Nghiên cứu an ninh Stimson Center (Mỹ), Trung tâm Quản lý và chính sách tiên tiến Đức (CPG), Diễn đàn Môi trường Mekong (MEF) và Viện Hợp tác và hòa bình Campuchia (CICP) đồng tổ chức Hội thảo trực tuyến chủ đề “ASEAN trước ngã tư đường: Thúc đẩy sức mạnh tập thể để giải quyết các thách thức khu vực”. Hội thảo được tổ chức trực tuyến trong 2 ngày (10 và 11/6/2021) bao gồm 4 phiên thảo luận trực tiếp xoay quanh các chủ đề được quan tâm hiện nay: COVID-19 đã tạo ra thay đổi chiếc lược gì trên biển Đông, vấn đề Mekong quan trọng thế nào với ASEAN, các giải pháp ứng phó các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống ở biển Đông và tiểu vùng Mekong.
Nguyễn Minh Quang