Hướng tới mục tiêu giảm phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính
Bà Mariam J. Sherman cho biết, năm 2021, lượng khí phát thải từ ngành giao thông vận tải là 32,9 triệu tấn CO2 tương đương (CO2e), chiếm 7,2% tổng lượng khí phát thải nhà kính của cả nước. Để đạt được mục tiêu khí phát thải ròng bằng không (NetZero) vào năm 2050, Việt Nam cần ưu tiên điện khí hóa phương tiện. Việc chuyển đổi sang xe điện có thể giúp giảm lượng khí phát thải ròng 2,2 triệu tấn CO2e vào năm 2050, ngay cả với hệ thống lưới điện hiện tại. Đồng thời, quá trình này cũng có thể tạo ra tới 6,5 triệu việc làm vào năm 2050, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất pin và phát triển cơ sở hạ tầng sạc.
Để đẩy nhanh việc áp dụng xe điện trong phân khúc xe hai bánh, báo cáo khuyến nghị thực hiện các tiêu chuẩn an toàn mạnh mẽ, khuyến khích sử dụng pin hiệu suất cao, mở rộng trạm sạc và hoán đổi pin, đồng thời đưa ra những hỗ trợ về tài chính để bù đắp chi phí ban đầu. Để đặt nền móng cho việc sử dụng xe điện ở quy mô lớn dự kiến sẽ diễn ra sau năm 2035, Việt Nam cần chuẩn bị hệ thống điện có khả năng đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng và thiết lập mạng lưới sạc nhanh trong thập kỷ tới. Do đó, việc thúc đẩy chuyển đổi sang xe điện là một bước quan trọng trong việc tạo ra một ngành giao thông xanh hơn cho Việt Nam, đồng thời giảm ô nhiễm không khí tại các thành phố.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, năng lượng là nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất, trong đó giao thông vận tải là lĩnh vực chính làm gia tăng mức đóng góp này. Nếu không khử carbon, tỷ lệ này sẽ còn tiếp tục tăng lên do tỷ lệ sử dụng xe hơi đang gia tăng nhanh chóng. Thống kê cho thấy, lĩnh vực giao thông vận tải của Việt Nam xả ra khoảng 32,9 triệu tấn khí thải CO2 tương đương (MtCO2eq) trong năm 2021, tương đương 7,2% lượng khí thải nhà kính của toàn bộ nền kinh tế, trong đó phần lớn là do giao thông đường bộ. Mặc dù sở hữu xe hơi vẫn là điều xa xỉ đối với hầu hết người dân Việt Nam hiện nay, nhưng sự phát triển của tầng lớp trung lưu đã và đang làm tăng doanh số xe hơi với tốc độ tăng trưởng kép bình quân lên đến 15% trong giai đoạn 2010-2022 - thuộc dạng cao nhất trong khu vực. Việt Nam đang ở vị thế vững chắc để hưởng lợi trong giai đoạn bắt đầu chuyển sang sử dụng nhiều xe hơi và bước nhảy vọt về chuyển đổi từ xe hơi truyền thống sang xe điện.
Tại Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/07/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải, đã đề ra các chỉ tiêu về chuyển đổi sang sử dụng phương tiện giao thông chạy bằng điện (xe điện) bao gồm: phấn đấu đạt 50% phương tiện giao thông đô thị và 100% xe buýt và taxi nội đô sử dụng điện hoặc năng lượng xanh vào năm 2030, hướng tới áp dụng 100% cho các phương tiện giao thông đường bộ vào năm 2050. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất để tạo môi trường thuận lợi cho xe ô tô điện vẫn là đảm bảo triển khai mạng lưới các trạm sạc công cộng tối ưu hiệu suất chi phí, trong điều kiện tỷ lệ cơ giới hóa đối với xe ô tô hiện vẫn đang còn thấp.
Sử dụng xe buýt công cộng chạy điện - Một giải pháp khả thi
Tổng cộng nhu cầu thị trường xe điện lên đến trên 7 triệu trong giai đoạn 2024-2030 và 71 triệu trong giai đoạn 2031-2050. Toàn bộ chuỗi giá trị xe điện, từ sản xuất, bảo trì, pin đến hạ tầng sạc và tái chế sẽ tăng trưởng nếu được quan tâm xử lý theo cách nhất quán và kịp thời. Khuyến khích người tham gia giao thông chuyển từ sử dụng phương tiện cá nhân sang sử dụng các hệ thống xe buýt công cộng chạy điện là cách để tạo ra lợi ích lan tỏa lớn nhất về giảm khí thải nhà kính, giảm ô nhiễm không khí cục bộ, cải thiện về an toàn giao thông đường bộ và giảm ùn tắc giao thông. Mặc dù phần lớn xe buýt công cộng nội đô đang sử dụng dầu diesel, ngoại trừ một số xe buýt xanh được thí điểm ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nhưng do số lượng xe buýt công cộng nội đô còn thấp, nên lượng khí thải nhà kính của phương thức này chưa lên đến 1% tổng lượng khí thải trong lĩnh vực giao thông đường bộ. Vì chi phí chuyển đổi xe cũ sang dùng xe buýt chạy điện khá lớn, nên cần khuyến khích người tham gia giao thông chuyển đổi nhu cầu đi lại từ sử dụng xe hơi cá nhân sang sử dụng phương tiện công cộng, mới có thể đem lại nguồn thu và đảm bảo khả thi về tài chính cho việc chuyển đổi.
Hành trình bứt phá chuyển đổi sang xe điện tại Việt Nam là chủ đề quan trọng trong Lễ công bố Báo cáo điểm lại tháng 03/2025 do Ngân hàng Thế giới tổ chức tại Hà Nội ngày 12/03/2025.
Các chuyên gia cho rằng, chuyển đổi sang sử dụng xe điện là quá trình phức tạp, liên quan đến nhiều ngành, đòi hỏi bước trước hết phải thành lập một cơ cấu quản trị liên bộ nhằm chỉ đạo những nỗ lực phối hợp trong toàn bộ hệ sinh thái. Mặc dù chuyển đổi có hệ thống trên quy mô như vậy đòi hỏi phải có sự tham gia của cả Nhà nước và tư nhân, các tổ chức tài chính và người tiêu dùng cá nhân, nhưng gánh nặng lại nghiêng về phía Chính phủ nhằm phối hợp và tạo sự cộng hưởng tối ưu giữa các bên liên quan và trong nền kinh tế trong suốt giai đoạn chuyển đổi.
Phong Vũ