Vai trò của Cao Bằng trong lịch sử hình thành nước Âu Lạc

Đề tài được đánh giá là một nhiệm vụ khoa học có quy mô lớn, phương pháp tiếp cận hiện đại và đem lại những phát hiện quan trọng.

Tiếp cận liên ngành để phục dựng lịch sử Cao Bằng thời cổ đại

Đề tài được thực hiện trên nền tảng phối hợp nhiều ngành khoa học: Sử học, khảo cổ học, dân tộc học, thư tịch học và điều tra thực địa. Nhờ đó, bức tranh về vùng đất và cư dân Cao Bằng từ thời tiền sử đến kim khí được phác họa tương đối đầy đủ. Hệ thống di chỉ, di vật, hang động cổ và các dấu tích thành lũy được tổng hợp, qua đó cho thấy sự hình thành của các quần cư sớm - tiền đề cho sự tồn tại của nhà nước Nam Cương trong truyền thuyết.

Trên cơ sở khảo cứu này, nhóm nghiên cứu đi sâu phân tích nhân vật Thục Phán - An Dương Vương thông qua truyền thuyết “Cẩu chủa cheng vùa” của người Tày - Nùng, đối chiếu với thư tịch cổ Việt Nam và Trung Quốc cũng như các kết quả khai quật khảo cổ học. Những lập luận khoa học mới được đưa ra đã góp phần củng cố nhận định Thục Phán có nguồn gốc ở Cao Bằng - vấn đề vẫn còn gây nhiều tranh luận trong giới chuyên môn.

Cùng với việc xử lý tư liệu gốc, đề tài xây dựng tổng quan toàn diện về các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan tới Thục Phán - An Dương Vương, từ đó phân tích các giả thuyết về quá trình hợp nhất Hùng - Thục và cuộc kháng chiến chống quân Tần. Một trong những lập thuyết được nhiều học giả quốc tế ủng hộ cũng được đề tài đánh giá cao: Liên minh Lạc Việt - Tây Âu được thiết lập trong hòa bình, và Thục Phán trở thành thủ lĩnh sau khi lãnh đạo liên minh bộ tộc đánh bại quân Tần.

Xây dựng sơ đồ khoa học, định hình không gian nhà nước Nam Cương

Một đóng góp nổi bật của đề tài là việc thiết lập ba sơ đồ chuyên môn, gồm: Sơ đồ không gian nhà nước Nam Cương - Tây Âu thời Thục Phán; sơ đồ kết nối Nam Bình (Cao Bằng) với Cổ Loa; sơ đồ phân bố các di tích liên quan đến Thục Phán - An Dương Vương tại Cao Bằng.

Các sơ đồ kèm thuyết minh chi tiết giúp tái hiện trực quan bối cảnh lịch sử, đồng thời là căn cứ cho công tác bảo tồn và quy hoạch di sản.

Nhiều dấu tích khảo cổ, truyền thuyết dân gian và địa danh hiện nay cho thấy mối liên hệ bền chặt giữa thành Bản Phủ (kinh đô Nam Bình) và Cổ Loa - nơi An Dương Vương dựng đô khi thành lập nước Âu Lạc. Những minh chứng này góp phần làm rõ mạch phát triển liên tục từ Nam Cương tới Âu Lạc, cũng như quá trình tiếp nối giữa hai nhà nước Văn Lang và Âu Lạc trong lịch sử Việt Nam.

Sự hợp nhất Hùng - Thục được đề tài đánh giá như một bước ngoặt lớn, tạo nên sức mạnh chính trị - quân sự giúp dân tộc Việt đứng vững trước ngoại xâm. Vai trò của Thục Phán - An Dương Vương trong tiến trình dựng nước và giữ nước được khẳng định là có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đánh dấu sự ra đời của nhà nước Âu Lạc - một trong những nền tảng sớm của quốc gia Việt Nam.

Đánh giá vai trò Thục Phán - An Dương Vương và đề xuất bảo tồn di sản

Từ nguồn tư liệu phong phú được khảo cứu, đề tài phân tích toàn diện vai trò của Thục Phán - An Dương Vương: củng cố tổ chức quản lý nhà nước, xây dựng các công trình phòng thủ quy mô lớn như thành Cổ Loa, liên kết các bộ tộc và bảo vệ độc lập trước các thế lực xâm lược.

Trên cơ sở đó, nhiều giải pháp bảo tồn di sản được kiến nghị, gồm: Lập hồ sơ công nhận truyền thuyết “Cẩu chủa cheng vùa” là di sản văn hóa phi vật thể; đề xuất xếp hạng các di tích; xây dựng hồ sơ Khu bảo tồn Nam Bình; hoàn thiện hệ thống trưng bày - giới thiệu di sản; biên soạn tài liệu giáo dục cộng đồng.

Các giải pháp được đánh giá có tính khả thi và phù hợp với định hướng phát triển văn hóa - du lịch của tỉnh.

Khối lượng sản phẩm lớn, giá trị khoa học cao

Sau 36 tháng triển khai, đề tài đã hoàn thành 19 báo cáo chuyên đề, ba sơ đồ khoa học, báo cáo khảo sát thực địa, kỷ yếu hội thảo, bộ ảnh tư liệu lớn và hai bài báo học thuật. Nhiều mục tiêu còn vượt kế hoạch ban đầu, thể hiện tinh thần làm việc nghiêm túc và chuyên môn vững vàng của nhóm tác giả.

Những kết quả này góp phần bổ sung nguồn tư liệu đáng tin cậy về Thục Phán - An Dương Vương và nhà nước Nam Cương. Đồng thời, làm rõ vai trò của Cao Bằng trong tiến trình hình thành nước Âu Lạc; đưa ra định hướng thiết thực phục vụ công tác bảo tồn và phát triển bền vững di sản; mở ra những hướng tiếp cận mới cho nghiên cứu về lịch sử cổ đại Việt Nam...

Tháng 9/2025, Hội đồng tư vấn nghiệm thu cấp tỉnh đánh giá đề tài đạt loại Xuất sắc và đề nghị tiếp tục phát triển thành nghiên cứu cấp quốc gia nhằm khai thác sâu hơn giá trị lịch sử - văn hóa đặc sắc của vùng đất Cao Bằng./.