Chatbot AI - Cơn ác mộng âm thầm về quyền riêng tư

Các chatbot AI như ChatGPT, Gemini hay Grok đang ngày càng được tích hợp nhiều hơn vào cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Điều thú vị là, nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng chúng đang được sử dụng như một hình thức “trị liệu tâm lý” - nơi con người sẵn sàng chia sẻ những tâm sự riêng tư mà họ không tiện nói với người khác.

Từ việc viết đơn xin việc, tìm hiểu các vấn đề pháp lý cho đến trao đổi về tình trạng sức khỏe cá nhân, người dùng tin tưởng rằng những cuộc trò chuyện với AI sẽ được giữ kín tuyệt đối.

Trong lĩnh vực kinh doanh, các chatbot AI này còn chứng minh vai trò đắc lực trong việc soạn thảo văn bản, xác định chiến lược và phân tích dữ liệu doanh nghiệp.

Tuy nhiên, cảm giác “ẩn danh” khi trò chuyện với AI có thể là một ảo giác nguy hiểm. Khác với bác sĩ, luật sư hay nhà trị liệu - những người bị ràng buộc bởi các quy định bảo mật nghiêm ngặt - chatbot AI không chịu trách nhiệm pháp lý tương tự.

Khi biện pháp bảo vệ không đủ mạnh hoặc người dùng không hiểu rõ cơ chế hoạt động, những thông tin nhạy cảm nhất hoàn toàn có thể bị lộ lọt.

Trong thời gian gần đây, hàng loạt sự cố rò rỉ dữ liệu liên quan đến AI tạo sinh đã cho thấy những lỗ hổng ngày càng lớn trong hạ tầng bảo mật của các dịch vụ này. Câu hỏi đặt ra là: nếu chúng ta không sớm xem xét lại cách sử dụng, quản lý và bảo vệ dữ liệu trong kỷ nguyên AI, liệu xã hội có đang vô tình tiến gần tới một cuộc khủng hoảng quyền riêng tư chưa từng có?

Chatbot và AI tạo sinh đe dọa quyền riêng tư như thế nào?

Có nhiều con đường khiến dữ liệu - vốn đáng ra phải được bảo vệ lại dễ dàng bị lộ lọt chỉ vì người dùng quá tin tưởng vào chatbot.

Một ví dụ điển hình là sự cố rò rỉ dữ liệu của ChatGPT gần đây, khi người dùng không nhận ra rằng tính năng “chia sẻ” có thể khiến toàn bộ nội dung trò chuyện hiển thị công khai trên Internet.

Vốn được thiết kế để cho phép người dùng cùng tham gia trò chuyện với những người dùng khác, nhưng trong một số trường hợp, những đoạn chat này lại bị lập chỉ mục bởi các công cụ tìm kiếm, dẫn đến việc thông tin cá nhân như tên, địa chỉ email vô tình bị công khai và có thể truy vết được.

Gần đây cũng có thông tin cho rằng khoảng 300.000 đoạn chat giữa người dùng và chatbot Grok đã bị lập chỉ mục và hiển thị công khai theo cách tương tự.

Nếu những sự cố trên phần lớn xuất phát từ việc người dùng hiểu sai tính năng, thì các lỗ hổng bảo mật nghiêm trọng hơn cũng đã bắt đầu xuất hiện. Chẳng hạn, các nhà nghiên cứu an ninh mạng từng phát hiện chatbot Lena của Lenovo có thể bị “đánh lừa” để chia sẻ dữ liệu cookie phiên làm việc thông qua việc chèn lời nhắc độc hại, từ đó cho phép kẻ xấu truy cập vào tài khoản người dùng và nhật ký trò chuyện.

Quyền riêng tư hình ảnh cũng đang bị đe dọa. Nhiều ứng dụng tạo ảnh có thể biến hình ảnh thật của một người thành ảnh nhạy cảm mà không có sự đồng ý của họ. Đặc biệt, chế độ “spicy” của Grok AI bị cáo buộc tự tạo ảnh nhạy cảm của người thật mà không có yêu cầu từ phía người dùng.

Điều đáng lo ngại là những sự cố này không chỉ là lỗi ngẫu nhiên, mà phản ánh những lỗ hổng mang tính hệ thống trong cách mà các mô hình AI tạo sinh được thiết kế, huấn luyện và quản lý, đặc biệt là sự thiếu trách nhiệm giải trình về hành vi của các thuật toán AI.

Mối đe dọa nghiêm trọng đối với quyền riêng tư?

Theo ông Bernard Marr - nhà tương lai học, cố vấn chiến lược kinh doanh, công nghệ cho nhiều tổ chức hàng đầu thế giới như Microsoft, Google và Liên hợp quốc, có vô số yếu tố có thể khiến những cuộc trò chuyện riêng tư, suy nghĩ cá nhân, thậm chí là thông tin y tế hay tài chính của người dùng bị phơi bày theo những cách không ai mong muốn.

Một trong những nguyên nhân sâu xa nằm ở yếu tố tâm lý - khi cảm giác “ẩn danh” mà người dùng có được trong lúc trò chuyện với chatbot khiến họ vô tình chia sẻ quá mức, không lường trước được hậu quả.

Kết quả là, một khối lượng khổng lồ dữ liệu nhạy cảm có thể được lưu trữ trên các máy chủ không chịu sự quản lý như trong môi trường y tế, pháp lý hoặc trị liệu truyền thống. Nếu những dữ liệu này bị tin tặc xâm nhập hoặc rò rỉ do quy trình bảo mật kém, hậu quả có thể là mất danh dự, bị tống tiền, lừa đảo qua mạng, hoặc vướng rắc rối pháp lý.

Một mối lo ngại khác cũng đang ngày càng gia tăng là việc sử dụng “shadow AI” (AI trong vùng tối), tình trạng nhân viên sử dụng các công cụ AI một cách không chính thức, ngoài phạm vi cho phép của tổ chức và không tuân thủ chính sách hoặc hướng dẫn nội bộ.

Khi đó, các báo cáo tài chính, dữ liệu khách hàng hoặc bí mật doanh nghiệp có thể bị tải lên những hệ thống AI không được kiểm soát, vô hiệu hóa hoàn toàn các biện pháp bảo mật vốn được thiết kế để bảo vệ dữ liệu.

Trong những lĩnh vực có quy định nghiêm ngặt như y tế, tài chính, pháp luật, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng hiện tượng này chính là “cơn ác mộng về quyền riêng tư”.

Chúng ta có thể làm gì?

Dù các chatbot AI có hữu ích và thông minh đến đâu, chúng không phải là bác sĩ, nhà trị liệu, luật sư hay người bạn tâm giao đáng tin cậy. Do đó, quy tắc vàng hiện nay là: “Đừng chia sẻ với chatbot những điều mà bạn không muốn thấy xuất hiện ở nơi công cộng”.

Thực tế, theo phán quyết của tòa án liên bang Mỹ, OpenAI buộc phải lưu trữ toàn bộ nội dung trò chuyện, bao gồm cả những nội dung mà người dùng đã xóa hoặc được thực hiện trong chế độ “Temporary Chat” (trò chuyện tạm thời). Điều này càng cho thấy rằng, “riêng tư tuyệt đối” với chatbot gần như không tồn tại.

Theo ông Bernard Marr, đối với các doanh nghiệp, rủi ro này còn nghiêm trọng hơn. Các công ty cần thiết lập chính sách và quy trình rõ ràng để bảo đảm nhân viên hiểu rõ rủi ro, đồng thời hạn chế tối đa việc sử dụng AI ngoài kiểm soát. Việc đào tạo nhân viên định kỳ, kiểm tra và đánh giá chính sách an toàn dữ liệu là cần thiết để giảm thiểu nguy cơ.

Tuy nhiên, những rủi ro về quyền riêng tư không chỉ là vấn đề nội bộ của từng doanh nghiệp. Cách mà các chatbot lưu trữ, xử lý và huấn luyện dựa trên dữ liệu người dùng vẫn là thách thức toàn xã hội.

Thực tế cho thấy, chúng ta khó có thể kỳ vọng rằng các “ông lớn công nghệ” như OpenAI, Microsoft hay Google sẽ ưu tiên điều gì khác ngoài tốc độ phát triển sản phẩm và cạnh tranh vị thế trên thị trường.

Câu hỏi không chỉ còn là “Chatbot có giữ bí mật của chúng ta an toàn hôm nay hay không?”. Mà còn là: “Liệu chúng có tiếp tục làm như vậy trong tương lai?”. Rõ ràng, sự phụ thuộc của con người vào chatbot đang tăng nhanh hơn khả năng bảo vệ quyền riêng tư của chính mình. Và nếu chúng ta không hành động kịp thời bằng nhận thức, quy định và trách nhiệm, thì cơn ác mộng về quyền riêng tư sẽ không còn là lời cảnh báo, mà sẽ sớm trở thành hiện thực./.