Năng lực số của người làm báo: Yêu cầu cấp thiết trong thời kỳ mới

Trong bối cảnh môi trường số biến động nhanh, tin giả lan truyền mạnh và nhu cầu tiếp nhận thông tin có chiều sâu ngày càng tăng, năng lực số không còn là lựa chọn mà là điều kiện bắt buộc đối với đội ngũ báo chí. Đây cũng là yếu tố quyết định để báo chí giữ vững vai trò định hướng, phản biện và cung cấp tri thức đáng tin cậy cho xã hội, phù hợp với yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

Năng lực số: Trụ cột mới của nghề báo hiện đại

Trong những thập kỷ trước, nhà báo chủ yếu cần kỹ năng viết, nghiệp vụ điều tra, khả năng phỏng vấn, biên tập và xử lý thông tin. Nhưng trong môi trường số hiện nay, các yêu cầu nghề nghiệp đã thay đổi sâu sắc.

Nhà báo không chỉ viết mà còn phải làm chủ công nghệ, quản lý dữ liệu, trực quan hóa thông tin, kết hợp nội dung đa phương tiện và vận hành trong hệ sinh thái tòa soạn số.

Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội và nền tảng video khiến quá trình sản xuất, tiếp nhận tin tức thay đổi hoàn toàn. Công chúng tìm kiếm thông tin nhanh hơn, tương tác nhiều hơn và đòi hỏi minh bạch hơn.

Trong khi đó, tin giả, thao túng thông tin và deepfake ngày càng tinh vi, khiến việc xác thực nguồn tin trở thành một kỹ năng bắt buộc.

Chính vì vậy, năng lực số trở thành thước đo mới của người làm báo. Một nhà báo hiện đại phải hiểu cách vận hành của công cụ tìm kiếm, nắm cơ chế phân phối nội dung của các nền tảng số, nhận diện hành vi bất thường trong dòng thông tin và sử dụng công nghệ để kiểm chứng dữ liệu.

Đồng thời, họ phải có khả năng phân tích dữ liệu nhằm phát hiện xu hướng xã hội, từ đó xây dựng bài viết có chiều sâu và giá trị dẫn dắt.

Ở góc độ quản lý, những chiến lược phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, cùng định hướng tăng tốc chuyển đổi số, tạo hành lang mạnh mẽ để báo chí phát triển năng lực mới.

Bộ KH&CN đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn hóa dữ liệu, thúc đẩy công nghệ số, hỗ trợ phát triển AI và các nền tảng đổi mới sáng tạo - những nền tảng cốt lõi giúp báo chí xây dựng môi trường làm việc hiện đại và an toàn.

Năng lực số vì vậy không chỉ là kỹ năng nghề nghiệp mà còn là năng lực thích ứng, sáng tạo và tự học - yếu tố giúp nhà báo không bị tụt lại trong một thế giới thông tin biến đổi theo từng giờ.

Từ kỹ năng kỹ thuật đến tư duy dữ liệu và đạo đức số

Năng lực số của người làm báo không chỉ thể hiện ở khả năng sử dụng công cụ mà ở tư duy tiếp cận thông tin dựa trên dữ liệu và trách nhiệm nghề nghiệp trong môi trường trực tuyến. Các yếu tố kỹ thuật, tư duy dữ liệu và đạo đức số tạo nên nền tảng của nhà báo hiện đại.

Trước hết, nhà báo cần làm chủ các công cụ số phục vụ tác nghiệp: Từ phân tích mạng xã hội, tra cứu dữ liệu mở, kiểm chứng hình ảnh và video bằng công cụ số đến trực quan hóa dữ liệu và xử lý thông tin đa phương tiện. Những kỹ năng này giúp bài viết không chỉ đúng mà còn có sức thuyết phục thông qua các bằng chứng định lượng, trực quan và minh bạch.

Tiếp theo là tư duy dữ liệu, khả năng đọc, hiểu và phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Thay vì chỉ dựa vào nguồn tin truyền thống, nhà báo cần biết khai thác dữ liệu nghiên cứu khoa học, thống kê kinh tế - xã hội, dữ liệu thị trường và phản hồi của công chúng. Khi hiểu dữ liệu, nhà báo có thể dự báo xu hướng, giải thích hiện tượng và đưa ra nhận định dựa trên bằng chứng, tránh rơi vào tình trạng cảm tính hoặc bị dẫn dắt bởi dòng thảo luận mạng.

Một yêu cầu quan trọng khác là đạo đức số. Trong môi trường thông tin mở, nhà báo phải hành xử có trách nhiệm với dữ liệu, tôn trọng quyền riêng tư cá nhân, minh bạch nguồn tin và tránh lan truyền thông tin chưa kiểm chứng. Việc ứng xử đúng chuẩn mực không chỉ bảo vệ uy tín của nhà báo mà còn củng cố niềm tin của công chúng vào báo chí chính thống - giá trị cốt lõi để báo chí giữ vai trò dẫn dắt trong xã hội số.

Ở cấp độ tòa soạn, năng lực số của phóng viên và biên tập viên là yếu tố quyết định cho việc vận hành hiệu quả các mô hình tòa soạn số hiện nay. Khi mỗi cá nhân có năng lực số, quy trình sản xuất, phân phối nội dung trở nên trơn tru, hiệu quả và an toàn hơn, góp phần tạo ra sản phẩm báo chí chất lượng cao, có tính cạnh tranh trong môi trường truyền thông đa nền tảng.

Xây dựng đội ngũ báo chí số: Nhiệm vụ chiến lược của ngành báo chí Việt Nam

Việc phát triển năng lực số cho đội ngũ báo chí không thể diễn ra tự phát mà phải được xem như một nhiệm vụ chiến lược gắn với quá trình chuyển đổi số quốc gia. Đào tạo kỹ năng số cho nhà báo cần được triển khai đồng bộ từ các trường đào tạo báo chí, các cơ quan báo chí đến chương trình tập huấn chuyên môn cấp bộ ngành.

Đào tạo chính quy cần cập nhật chương trình để phản ánh yêu cầu mới của nghề: Báo chí dữ liệu, phân tích dữ liệu, kiểm chứng thông tin, sản xuất đa phương tiện và ứng dụng AI trong báo chí. Những kỹ năng này không chỉ giúp sinh viên báo chí thích ứng nhanh khi ra trường mà còn tạo lực lượng nòng cốt cho tòa soạn số trong tương lai.

Ở phía cơ quan báo chí, việc xây dựng chương trình đào tạo nội bộ, khuyến khích tự học và ứng dụng công nghệ là bước đi quan trọng để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Khi tòa soạn có chiến lược rõ ràng về phát triển năng lực số, đội ngũ nhà báo sẽ được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và công cụ để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Trong dài hạn, việc phát triển đội ngũ báo chí số sẽ góp phần nâng cao chất lượng thông tin, tăng hiệu quả truyền thông chính sách và củng cố vai trò của báo chí trong đời sống xã hội.

Một đội ngũ báo chí có năng lực số mạnh sẽ là nhân tố quan trọng giúp đất nước bước vào kỷ nguyên kinh tế số - xã hội số dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo./.