Các quá trình nhiệt động được xét trong môn học Nhiệt kỹ thuật chủ yếu là các quá trình cân bằng (không có ma sát trong). Các tài liệu [1, 3] xét các quá trình có ma sát đối với khí lý tưởng, tuy nhiên chưa cụ thể cho các trường hợp khác nhau (như dòng chất lỏng không sinh công ngoài) và chưa cho biết cách xác định tổn thất công cho ma sát trong thực tế. Bài báo này sẽ góp phần bổ sung vấn đề nêu trên.