Kinh nghiệm của Thụy Điển về quản trị thông minh và bền vững

Cách tiếp cận này có thể được khái quát qua bốn điểm nổi bật: (i) đưa AI vào vận hành thường nhật của khu vực công; (ii) hiện thực hóa tầm nhìn “một cửa duy nhất” trên thiết bị di động; (iii) xây dựng khả năng chống chịu và niềm tin ngay từ nền tảng; và (iv) triển khai điện toán “xanh theo mặc định” nhằm bảo đảm tăng trưởng số phù hợp với các cam kết khí hậu.

AI được đưa vào vận hành thường nhật của khu vực công

Khác với nhiều quốc gia tiếp cận AI chủ yếu ở dạng thí điểm, Thụy Điển theo đuổi một chiến lược thận trọng nhưng thực chất, đó là chỉ triển khai AI khi mang lại giá trị đo lường được và có thể tích hợp vào các quy trình hiện hữu.

Điều này được hỗ trợ trực tiếp bởi mức độ sẵn sàng cao của hạ tầng mạng quốc gia (NIP). Mạng cáp quang phủ rộng cùng kết nối 4G/5G toàn quốc tạo điều kiện cho xử lý dữ liệu thời gian thực, đăng nhập an toàn và vận hành các dịch vụ dựa trên AI trên phạm vi toàn quốc.

Trong thực tiễn, AI đã trở thành một phần của vận hành thường nhật trong nhiều lĩnh vực công. Các công cụ hỗ trợ AI được sử dụng để ưu tiên yêu cầu tại trung tâm liên hệ, định tuyến hồ sơ trợ cấp và cấp phép, cũng như trích xuất dữ liệu từ tài liệu hành chính.

Tất cả đều diễn ra dưới sự giám sát của con người và trong các khung kiểm toán nghiêm ngặt. Trong y tế, AI được mở rộng thận trọng để hỗ trợ quyết định lâm sàng và quản lý danh sách chờ, với quyền truy cập tập trung qua nền tảng 1177, bảo đảm tính nhất quán và an toàn.

Một điều kiện then chốt cho việc mở rộng AI là khả năng chia sẻ dữ liệu giữa các cấp chính quyền. Năm 2025, Chính phủ Thụy Điển đã khởi động một cuộc điều tra mới nhằm xem xét cách các cơ quan trung ương, địa phương và vùng có thể trao đổi thông tin số hiệu quả hơn, điều kiện tiên quyết cho việc phát triển các giải pháp AI trong khu vực công.

Song song, dữ liệu chính phủ mở tiếp tục được công bố ở định dạng máy đọc được, từ giao thông, y tế đến các chỉ số môi trường thời gian thực, tạo nguồn đầu vào đáng tin cậy cho các ứng dụng phân tích và dự báo.

Các “đường ray” số lõi, như định danh BankID, Freja eID+ và hệ thống tài liệu xác thực, giúp AI được tích hợp vào hành trình dịch vụ hiện có, thay vì tạo ra các hệ thống rời rạc, khó mở rộng.

Tầm nhìn “một cửa duy nhất” trên thiết bị di động

Chiến lược chính phủ số của Thụy Điển không theo đuổi một cổng thông tin duy nhất, mà xây dựng một hệ sinh thái số phi tập trung nhưng gắn kết chặt chẽ, trong đó định danh số thống nhất đóng vai trò hạt nhân.

Trên thực tế, “cửa ngõ” của dịch vụ công Thụy Điển là tập hợp các dịch vụ công trực tuyến (E-tjänster) tích hợp, cho phép công dân xử lý đa dạng thủ tục trong cùng một không gian số, đặc biệt là trên thiết bị di động.

Trụ cột của mô hình này là việc sử dụng rộng rãi BankID, một giải pháp định danh số trên di động được phát triển theo mô hình hợp tác công - tư. Dù do liên danh các ngân hàng phát hành, BankID lại đóng vai trò như chứng thư thống nhất cho cả khu vực công và tư, giúp công dân đăng nhập an toàn, ký số và hoàn tất giao dịch chỉ bằng điện thoại thông minh.

Cùng với Freja eID+, hệ thống định danh này củng cố niềm tin và giảm đáng kể ma sát trong tương tác số.

Nhờ các cơ sở dữ liệu đăng ký có thẩm quyền về dân cư, doanh nghiệp và tài sản, nguyên tắc “chỉ khai báo một lần” được áp dụng rộng rãi. Biểu mẫu được điền sẵn, công dân chỉ cần xác nhận thay vì nhập lại thông tin, phản ánh sự chuyển dịch từ các quy trình lấy công dân làm “người nhập liệu” sang các quy trình dẫn dắt bởi hệ thống.

Điều này đặc biệt rõ nét trong các dịch vụ có lưu lượng lớn, Skatteverket đơn giản hóa khai thuế bằng dữ liệu nạp sẵn và hoàn thuế trực tiếp; Försäkringskassan tích hợp các yêu cầu theo sự kiện đời sống vào Mina Sidor; verksamt.se liên thông với Bolagsverket, Skatteverket và Tillväxtverket mà không cần nhập lại dữ liệu.

Bên cạnh đó, Thụy Điển là quốc gia đi đầu trong thúc đẩy hóa đơn điện tử qua mạng Peppol. Từ tháng 4/2025, Cơ quan Hải quan Thụy Điển bắt đầu sử dụng độc quyền định dạng Peppol cho hóa đơn hải quan, tiếp tục tinh giản tương tác giữa doanh nghiệp và nhà nước, củng cố tầm nhìn “một cửa duy nhất” cho cả khu vực công và tư.

Khả năng chống chịu và niềm tin được xây dựng ngay từ nền tảng

Một đặc trưng nổi bật của chiến lược chính phủ số Thụy Điển là coi khả năng chống chịu và niềm tin không phải là “lớp phủ” bổ sung, mà là thuộc tính được thiết kế ngay từ nền tảng.

Hạ tầng số năm 2025 được xây dựng để đáp ứng cả năng lực xử lý và khả năng duy trì dịch vụ trong điều kiện áp lực cao. Các cổng lõi như Skatteverket, Försäkringskassan, 1177 và verksamt.se vận hành trên nhiều vùng đám mây và nhà mạng khác nhau, bảo đảm khả năng đáp ứng ngay cả trong các đợt cao điểm theo mùa.

Bệnh viện, đầu mối giao thông và trung tâm dữ liệu cấp địa phương được bổ sung năng lực điện toán biên để hỗ trợ các tác vụ nhạy thời gian trong y tế, di chuyển và an toàn. Các cuộc diễn tập thường xuyên, như mô phỏng lũ lụt, mất điện và đứt cáp, biến kế hoạch chống chịu thành quy trình đã được kiểm chứng, thay vì chỉ tồn tại trên giấy.

Niềm tin số còn được củng cố thông qua khung an ninh mạng ngày càng chặt chẽ. Chiến lược An ninh mạng Quốc gia 2025-2029 đặt ra lộ trình có cấu trúc hơn cho việc bảo vệ các hệ thống trọng yếu. Trong khi đó, chính phủ đang thúc đẩy Luật An ninh mạng thay thế Đạo luật về Mạng lưới và Hệ thống thông tin năm 2018 (NIS 2018).

Đạo luật này chuyển hóa các chỉ thị NIS2 và Khả năng phục hồi của các thực thể quan trọng (CER) của Liên minh châu Âu và đã được trình Hội đồng Lập pháp vào tháng 6/2025, dự kiến có hiệu lực từ tháng 1/2026. Sự kết hợp giữa khuôn khổ pháp lý, hợp tác công - tư và năng lực kỹ thuật tạo nên một hệ sinh thái an ninh mạng có khả năng chống chịu cao.

Song song, Thụy Điển đặc biệt chú trọng bao trùm số. Trường học, thư viện và wifi công cộng cung cấp phương án dự phòng tại những nơi hộ gia đình thiếu kết nối, bảo đảm “mặc định số” mà không chỉ dừng lại ở “chỉ có số”. Các quầy hỗ trợ số có trợ giúp, giao diện đa ngôn ngữ và cơ chế khiếu nại giúp hệ thống duy trì tính công bằng ngay cả với các trường hợp phức tạp.

Điện toán “xanh theo mặc định” nhằm bảo đảm tăng trưởng số phù hợp với cam kết khí hậu

Trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng gắn chặt với tiêu thụ năng lượng, Thụy Điển tích hợp mục tiêu bền vững ngay từ khâu thiết kế và mua sắm công nghệ. Các tiêu chuẩn điện toán “xanh theo mặc định” và yêu cầu hiệu suất năng lượng được đưa vào quy trình mua sắm, bảo đảm tăng trưởng số không đi ngược lại các cam kết khí hậu quốc gia.

Việc triển khai đa đám mây, điện toán biên và tối ưu hóa hạ tầng không chỉ phục vụ khả năng chống chịu, mà còn góp phần sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn. Trong các lĩnh vực như quản lý giao thông, giám sát lũ lụt và cân bằng năng lượng, các giải pháp IoT và điện toán biên được hỗ trợ bởi kết nối 5G, giúp xử lý dữ liệu gần nguồn phát sinh, giảm tải truyền dẫn và tiêu thụ năng lượng không cần thiết.

Các trường đại học và viện nghiên cứu đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp môi trường tính toán an toàn, hiệu quả và nguồn nhân lực chất lượng cao, giúp các dự án nhanh chóng chuyển từ thử nghiệm sang vận hành mà vẫn đáp ứng các tiêu chí bền vững. Cách tiếp cận này phản ánh triết lý nhất quán của Thụy Điển đó là đổi mới công nghệ phải song hành với trách nhiệm môi trường và xã hội.

Chiến lược chính phủ số của Thụy Điển năm 2025 cho thấy một mô hình phát triển chín muồi, trong đó công nghệ không phải mục tiêu tự thân mà là công cụ phục vụ quản trị hiệu quả, bao trùm và bền vững.

Việc đưa AI vào vận hành thường nhật, hiện thực hóa “một cửa duy nhất” trên thiết bị di động, xây dựng khả năng chống chịu và niềm tin ngay từ nền tảng, cùng với điện toán “xanh theo mặc định”, đã tạo nên một hệ sinh thái số gắn kết, đáng tin cậy và hướng tới tương lai. Đây không chỉ là câu chuyện về số hóa dịch vụ, mà là về tái định hình mối quan hệ giữa nhà nước, công dân và công nghệ trong kỷ nguyên số.

Từ kinh nghiệm Thụy Điển, Việt Nam có thể rút ra một số bài học thiết thực trong triển khai Chính phủ số giai đoạn tới.

Trước hết, cần chuyển trọng tâm từ số hóa thủ tục sang số hóa vận hành, đưa AI và dữ liệu vào quy trình thường nhật của cơ quan nhà nước, phù hợp với Đề án 06 về phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Thứ hai, định danh số thống nhất và nguyên tắc “chỉ khai báo một lần” cần được thực thi đồng bộ giữa trung ương và địa phương. Cuối cùng, an ninh mạng, bao trùm số và tiêu chí bền vững về môi trường nên được tích hợp ngay từ thiết kế chính sách và mua sắm công nghệ./.