Hơn 30% nhà khoa học đoạt giải Nobel thế kỷ 21 là người nhập cư

Theo tạp chí Nature, trong số 202 người đoạt giải Nobel Vật lý, Hóa học và Y học thế kỷ này, có chưa đến 70% xuất thân từ quốc gia nơi họ nhận giải, và 63 người còn lại đã rời khỏi đất nước sinh ra trước khi được trao giải.

Kết quả giải Nobel 2025 cho thấy 2/3 người đoạt giải Nobel Hóa học là người nhập cư: Richard Robson, sinh ra tại Vương quốc Anh, hiện đang sinh sống tại Úc và Omar Yaghi, sinh ra tại Jordan, hiện là công dân Hoa Kỳ.

Điều này cũng tương tự với 2/3 người đoạt giải Nobel Vật lý: Michel Devoret sinh tại Pháp và John Clarke sinh tại Vương quốc Anh, hiện đều sinh sống tại Hoa Kỳ.

Người nhập cư từ lâu đã đóng vai trò quan trọng trong giải thưởng Nobel, từ Albert Einstein đến Marie Curie.

Nguyên nhân bởi những cơ hội nghiên cứu khoa học có tiềm năng tạo ra đột phá như môi trường đào tạo chất lượng cao, trang thiết bị hiện đại và cộng đồng học thuật tiên tiến, thường được phân bố rải rác ở nhiều nơi trên thế giới.

“

Tài năng có thể sinh ra ở bất cứ đâu, nhưng cơ hội thì không.

Nhà kinh tế học Ina Ganguli

Điểm đến phổ biến của các nhà khoa học đoạt giải Nobel

Trong số 63 nhà khoa học đoạt giải Nobel sau khi rời quê hương, có 41 người đang sinh sống tại Hoa Kỳ vào thời điểm nhận giải.

Theo Ina Ganguli, sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ đã trở thành trung tâm khoa học toàn cầu, khi thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu quốc tế nhờ nguồn tài trợ dồi dào và hệ thống các trường đại học hàng đầu thế giới.

Vương quốc Anh là quốc gia đứng thứ hai về mức độ thu hút, nơi có 7 nhà khoa học từng di cư đến sinh sống trước khi được trao giải.

Tuy nhiên, Vương quốc Anh cũng là nơi nhiều nhà khoa học rời đi trước khi nhận giải Nobel. Cụ thể, 13 nhà khoa học sinh ra tại Anh được trao giải khi đang làm việc ở nước ngoài, phần lớn do mức thu nhập hấp dẫn và cơ hội nghề nghiệp tốt hơn ở các quốc gia khác.

Đức cũng ghi nhận số lượng đáng kể, với 6 người nhận giải Nobel khi đang định cư tại quốc gia khác. Tương tự, Nhật Bản, Pháp và Nga mỗi nước có 4 nhà khoa học sinh ra trong nước nhưng đoạt giải khi đang sinh sống ở nước ngoài.

Trong các hạng mục khoa học giải Nobel của thế kỷ 21, Vật lý là lĩnh vực có tỷ lệ nhà khoa học sinh ra ở nước ngoài cao nhất, chiếm 37%, theo sau lần lượt là lĩnh vực Hóa học (33%) và Y học (23%).

Vật lý là lĩnh vực phụ thuộc nhiều vào thiết bị nghiên cứu. Những thiết bị như máy gia tốc hạt, lò phản ứng có chi phí đầu tư lớn, nên chỉ tập trung tại một số quốc gia hàng đầu. Vì vậy, các nhà vật lý thường di chuyển đến những nơi có điều kiện nghiên cứu tốt nhất.

Ngược lại, y học không đòi hỏi nhiều thiết bị chuyên dụng, nên các nhà nghiên cứu có thể dễ dàng tiếp tục công việc tại quốc gia nơi sinh.

Triển vọng tương lai

Hiện nay, các nhà khoa học và sinh viên quốc tế ngày càng gặp nhiều rào cản trong việc dịch chuyển và hợp tác xuyên biên giới.

Điển hình như, Australia đã áp dụng quy định giới hạn số lượng sinh viên quốc tế mà các cơ sở giáo dục được phép tuyển mỗi năm. Nhật Bản đang xem xét cắt giảm hỗ trợ tài chính dành cho nghiên cứu sinh nước ngoài. Trong khi đó, Hoa Kỳ đã cắt giảm mạnh ngân sách nghiên cứu và áp dụng các chính sách nhập cư nghiêm ngặt hơn.

Vì vậy, xu hướng dịch chuyển của giới khoa học đang có sự thay đổi: ngày càng nhiều nhà nghiên cứu quốc tế rời khỏi Hoa Kỳ, trong khi các quốc gia khác chủ động mở rộng chính sách để thu hút họ.

Cụ thể, Pháp, Hàn Quốc và Canada đã triển khai các chương trình hỗ trợ, giải thưởng và học bổng dành riêng cho các nhà khoa học đến từ Hoa Kỳ.

Tại châu Âu, Hội đồng Nghiên cứu châu Âu cung cấp các khoản tài trợ lên tới 2 triệu EUR (tương đương 2,3 triệu USD) cho những nhà nghiên cứu chuyển phòng thí nghiệm sang EU, nhằm thu hút dòng nhân lực khoa học từ Hoa Kỳ đến khu vực này.

Theo Ina Ganguli, thế giới có thể sắp chứng kiến một làn sóng di cư khoa học mới, tương tự như sự dịch chuyển nhân lực trí thức từng xảy ra ở Đức sau Chiến tranh thế giới thứ hai và tại Nga sau khi Liên Xô tan rã năm 1991.

Tuy nhiên, việc xác định "trung tâm Nobel" tiếp theo vẫn là vấn đề bỏ ngỏ, bởi điều này còn phụ thuộc nhiều vào yếu tố chính trị, kinh tế và xã hội.

Đồng thời, khó có thể dự đoán khi nào những thay đổi chính sách của các quốc gia sẽ tạo ra biến động đáng kể trong danh sách người đoạt giải giải Nobel, bởi tác động của sự dịch chuyển khoa học thường chỉ thể hiện rõ trong dài hạn./.