Xác lập mô hình tăng trưởng mới gắn với tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2026-2030

Ngày 10/12/2025, Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính) đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Xác lập mô hình tăng trưởng kinh tế gắn với tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2026-2030”. Sự kiện thu hút đông đảo chuyên gia kinh tế trong nước, đại diện các tổ chức quốc tế, các nhà khoa học và cơ quan quản lý tham dự.

Định hướng tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2026-2030

Tại Hội thảo, các đại biểu đã đánh giá kết quả 5 năm thực hiện Nghị quyết số 31/2021/QH15 của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025.

Trong giai đoạn 2021-2025, kinh tế vĩ mô giữ vững ổn định và đạt nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, thành tựu ấy cũng cho thấy “chiếc áo tăng trưởng cũ” đang ngày càng chật chội. Lợi thế lao động giá rẻ dần mất đi khi Việt Nam bước sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tốc độ tăng năng suất còn khiêm tốn, trong khi các nguồn lực vốn và tài nguyên không phải là bệ đỡ bền vững cho tương lai.

Theo tổng hợp của Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, Nghị quyết đặt ra 27 chỉ tiêu, đến nay có 23 chỉ tiêu có đủ thông tin đánh giá. Trong số này, 10 chỉ tiêu được nhận định có khả năng hoàn thành, 9 chỉ tiêu khó đạt và 4 chỉ tiêu dự kiến không hoàn thành.

Cũng theo đó, tinh thần chung: Giai đoạn 2026-2030 sẽ là “thời điểm vàng” để quyết định vận mệnh kinh tế Việt Nam. Nếu chậm chân, lợi thế sẽ mất, vị thế sẽ khó nâng. Ngược lại, nếu dám dấn bước, Việt Nam có thể tạo nên “bước nhảy rồng” trong phát triển.

Phát biểu tại Hội thảo, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính Nguyễn Quốc Anh nhấn mạnh, để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, thách thức đã khiến nhiều quốc gia chững lại khi nền kinh tế đạt trình độ nhất định, Việt Nam cần bước chuyển đủ mạnh để vươn tới khát vọng năm 2045 trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao. Vì thế, mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số trong giai đoạn 2026-2030 không chỉ là tham vọng, mà là yêu cầu mang tính sống còn. “Một mục tiêu đầy thách thức, nhưng hoàn toàn khả thi nếu nền kinh tế được chuyển đổi dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và kinh tế xanh”.

Để thực hiện, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính đưa ra ba mũi nhọn chiến lược trọng tâm:

Thứ nhất, Việt Nam cần chuyển từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, trong đó năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) trở thành thước đo chủ đạo. Nâng cao năng suất lao động thông qua ứng dụng công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy quản trị hiện đại sẽ là yếu tố quyết định.

Thứ hai, tái cơ cấu mạnh mẽ nền kinh tế theo hướng hiện đại. Các điểm nghẽn dài hạn như thể chế, hạ tầng và chất lượng nhân lực phải được tháo gỡ đồng bộ. Kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn sẽ là “chiếc chìa khóa” mở cánh cửa hội nhập sâu rộng và cạnh tranh toàn cầu. Việc xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển công nghiệp chip bán dẫn, năng lượng tái tạo hay kinh tế carbon thấp không còn là lựa chọn mà là xu thế bắt buộc.

Thứ ba, xây dựng hệ thống chỉ tiêu đo lường minh bạch và thực chất. Chính sách không thể dựa vào khẩu hiệu mà phải được theo dõi bằng những con số cụ thể như: Tỷ trọng kinh tế số trong GDP, năng suất lao động xã hội, mức đóng góp TFP vào tăng trưởng hay tỷ lệ doanh nghiệp đổi mới công nghệ.

Cơ cấu đầu tư công vẫn chưa thực sự hợp lý

Phát biểu tại Hội thảo, TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ đã khái quát lại vai trò, đóng góp của đầu tư công vào tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2021-2025. Theo đó, đầu tư công không chỉ giữ vai trò “dẫn dắt” mà là “vốn mồi” của nền kinh tế, đầu tư công chiếm tới 17,2% tổng vốn đầu tư toàn xã hội trong giai đoạn 2021-2025.Một đồng vốn đầu tư công tăng thêm có khả năng kéo theo 1,61 đồng vốn đầu tư tư nhân. Tuy nhiên, cơ cấu đầu tư công vẫn chưa thực sự hợp lý.

Lấy kinh nghiệm quốc tế, Trung Quốc trong thời kỳ tăng trưởng cao có tỷ lệ đóng góp của vốn tới 58,7%; Hàn Quốc khoảng 50,1%; Singapore 37,8%. Tại Việt Nam, giai đoạn 2001-2010, yếu tố vốn đóng góp cao nhất với 54,7%; năm 2025, ước tính vốn đóng góp 44,1%, lao động 8,9%, phần còn lại thuộc về năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP).

Thực trạng cơ cấu đầu tư công giai đoạn 2021-2025 chủ yếu tập trung cho đầu tư cơ sở hạ tầng, chiếm bình quân 80% tổng vốn đầu tư công, song vẫn chỉ đáp ứng được 58% nhu cầu. Nhiều dự án đầu tư công tồn đọng, chậm tiến độ, ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân đầu tư công chung của nhiều địa phương và cả nước; hệ số Icor (Chỉ số kinh tế đo lường lượng vốn đầu tư cần thiết để tạo ra một đơn vị sản lượng (GDP) tăng thêm) còn cao. Cùng với đó, đầu tư trong trong các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ, y tế còn khiêm tốn…

Nghị quyết 57/NQ-TW đặt mục tiêu chi tối thiểu 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tương đương gấp 6 lần hiện nay. Nghị quyết số 71/NQ-TW yêu cầu chi cho giáo dục đào tạo tối thiểu 20% tổng chi ngân sách nhà nước, gấp 2 lần mức hiện nay.

Cần cơ cấu lại và nâng cao hiệu quả đầu tư công, quan trọng không kém việc tăng quy mô vốn. Theo đó, đầu tư công cho hạ tầng nên giảm dần về mức 50-55% tổng vốn đầu tư công, tương đương các nước trong khu vực; đồng thời tăng chi cho giáo dục đào tạo lên tối thiểu 20%, y tế 10-12%, khoa học công nghệ 3-5%.

TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh cho rằng, nhiều vấn đề về nhóm chiến lược phát triển kinh tế, các ngành trí tuệ nhân tạo (AI), công nghiệp bán dẫn, sinh học, vật liệu mới, công nghiệp hỗ trợ… đòi hòi việc tái cấu trúc ngày càng hiệu quả hơn. Quan trọng là đổi mới mới tư duy về mô hình tăng trưởng, đáng chú ý là phát triển bền vững bao trùm, chuyển từ “nâu” sang “xanh”, kinh tế thực gắn với kinh tế số để ai cũng có thể hưởng lợi.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia có mức độ thành công cao trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng đều có chính sách tài chính đóng vai trò kiến tạo phát triển, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và dẫn dắt cơ cấu lại nền kinh tế một cách chủ động. Đồng thời cần chú ý, hoàn thiện khung chính sách tài chính, góp phần thúc đẩy đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững, minh bạch và hiệu quả.

Hội thảo là Diễn đàn để các chuyên gia kinh tế trong nước, các nhà khoa học và cơ quan quản lý đưa ra giải pháp đột phá để tháo gỡ điểm nghẽn, “nút thắt” trong tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế. Cùng với đó, đánh giá các nội dung về cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025, định hướng giải pháp giai đoạn 2026-2030 và bài học từ địa phương. Từ đó, đề xuất định hướng tái cơ cấu nền kinh tế; xây dựng mục tiêu và chỉ tiêu đo lường./.