Ứng dụng khoa học công nghệ mở hướng phát triển bền vững cây mắc ca tại Cao Bằng
Từ một loại cây trồng được người dân đưa vào thử nghiệm mang tính tự phát, cây mắc ca tại Cao Bằng đang từng bước được định vị như cây trồng có giá trị kinh tế cao nhờ sự vào cuộc của khoa học và công nghệ.
Kết quả của đề tài nghiên cứu “Ứng dụng khoa học và công nghệ chọn giống, nhân giống một số dòng mắc ca và gây trồng theo hướng thâm canh cho năng suất quả cao tại tỉnh Cao Bằng” do Viện Nghiên cứu Lâm sinh triển khai không chỉ giúp lựa chọn được các dòng mắc ca phù hợp với điều kiện sinh thái địa phương, mà còn đặt nền móng cho việc hình thành vùng sản xuất hàng hóa theo hướng bền vững.
Cao Bằng là tỉnh miền núi vùng Đông Bắc, có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đa dạng, phù hợp với nhiều loại cây lâm nghiệp và cây ăn quả có giá trị.
Trong số đó, cây mắc ca - loài cây thân gỗ cho hạt có hàm lượng dinh dưỡng cao - đã được một số hộ dân trên địa bàn tỉnh đưa vào trồng thử nghiệm từ khoảng năm 2013.
Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, việc trồng mắc ca chủ yếu mang tính tự phát, thiếu định hướng quy hoạch và chưa dựa trên cơ sở khoa học về giống, kỹ thuật canh tác.
Hệ quả là nhiều diện tích sinh trưởng kém, thời gian cho quả kéo dài, năng suất thấp, chưa phát huy được tiềm năng kinh tế của cây trồng này.
Đề tài khoa học tạo bước ngoặt cho cây mắc ca tại địa phương
Theo các nghiên cứu, hạt mắc ca được đánh giá là một trong những loại hạt có giá trị dinh dưỡng cao nhất hiện nay, với hàm lượng dầu chiếm trên 70%, giàu axit béo không no có lợi cho tim mạch. Lượng calo trong nhân hạt mắc ca đạt khoảng 718 kcal/100g, cao hơn nhiều loại hạt phổ biến khác.
Trên thị trường, giá hạt mắc ca tươi dao động từ 70.000 - 120.000 đồng/kg, trong khi hạt khô có thể đạt từ 300.000 - 560.000 đồng/kg, mang lại giá trị kinh tế đáng kể cho người trồng nếu được đầu tư đúng hướng.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, năm 2021, Viện Nghiên cứu Lâm sinh đã triển khai đề tài “Ứng dụng khoa học và công nghệ chọn giống, nhân giống một số dòng mắc ca và gây trồng theo hướng thâm canh cho năng suất quả cao tại tỉnh Cao Bằng”.
Mục tiêu của đề tài là lựa chọn được các dòng mắc ca có năng suất, chất lượng tốt, thích ứng với điều kiện sinh thái của địa phương; đồng thời hoàn thiện quy trình kỹ thuật trồng, chăm sóc và nhân giống, làm cơ sở cho việc mở rộng diện tích trồng trong thời gian tới.
Lựa chọn thành công các dòng mắc ca phù hợp
Trong quá trình thực hiện, đề tài đã tiến hành điều tra, đánh giá hiện trạng sinh trưởng, năng suất và chất lượng của các dòng mắc ca đang được trồng tại Cao Bằng. Song song với đó, nhóm nghiên cứu khảo nghiệm 12 dòng mắc ca với tổng số 480 cây nhằm tìm ra các dòng triển vọng.
Kết quả cho thấy, ba dòng mắc ca QN1, 816 và A38 thể hiện khả năng sinh trưởng tốt, thích ứng cao với điều kiện địa phương. Trên cơ sở đó, đề tài đã xây dựng vườn cây đầu dòng và hoàn thiện quy trình nhân giống, đáp ứng yêu cầu mở rộng sản xuất cây giống chất lượng cao.
Đáng chú ý, thí nghiệm về thời vụ ghép cho thấy, ghép cây vào tháng 3 hằng năm đạt tỷ lệ sống trên 90%, cây sinh trưởng ổn định, tạo tiền đề quan trọng cho việc sản xuất giống quy mô lớn.
Một trong những nội dung trọng tâm của đề tài là xây dựng mô hình trồng thâm canh cây mắc ca theo hướng lấy quả. Tổng cộng hơn 1.110 cây ghép các dòng QN1, 816 và A38 đã được trồng trên diện tích 4 ha với hai phương thức khác nhau.
Trong đó, mô hình trồng thuần loài được triển khai tại xã Đại Sơn (nay là xã Phục Hòa) và xã Hoàng Tung (nay thuộc phường Thục Phán). Bên cạnh đó, mô hình trồng mắc ca theo phương thức nông lâm kết hợp được thực hiện tại phường Duyệt Trung (nay là phường Tân Giang) và xã Vũ Minh (nay là xã Nguyên Bình).
Qua theo dõi, các mô hình đều cho kết quả khả quan với tỷ lệ cây sống trên 90%, cây phát triển ổn định và thích nghi tốt. Ngay trong năm đầu trồng, nhiều cây đã ra hoa; sang năm thứ hai, một số cây bắt đầu đậu quả, cho thấy hiệu quả của việc lựa chọn giống và áp dụng đúng quy trình kỹ thuật.
Những kết quả đạt được từ đề tài không chỉ mang ý nghĩa về mặt nghiên cứu, mà còn có giá trị thực tiễn cao, là cơ sở khoa học quan trọng để các địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ dân chủ động áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, từng bước hình thành vùng trồng mắc ca tập trung theo hướng hàng hóa.
Đồng thời, các quy trình kỹ thuật và mô hình được xây dựng từ đề tài có thể xem là “cẩm nang” tham khảo cho việc phát triển cây mắc ca một cách bài bản, góp phần đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, nâng cao thu nhập và sinh kế bền vững cho người dân tỉnh Cao Bằng trong thời gian tới./.
