Thanh toán số: “Chìa khóa” của nền kinh tế số

Thanh toán số “len” vào từng ngõ phố

Tại xã Minh Châu, Hà Nội, chị Nguyễn Thị Hạnh, chủ một cửa hàng tạp hóa nhỏ, không còn lo lắng chuyện khách “thiếu tiền lẻ” như trước. Trên quầy hàng của chị, mã QR của ngân hàng được dán ngay ngắn. Giờ khách chỉ cần quét mã, chuyển tiền là xong, mình nhận tin báo ngay. Nhanh, tiện và an toàn hơn cầm tiền mặt nhiều, chị Hạnh cười nói.

Không chỉ ở thành thị, thanh toán số đã lan đến nhiều vùng nông thôn. Ông Phạm Văn Hòa, nông dân ở xã Cao Phong, Phú Thọ chia sẻ: Tôi bán cam, giờ thương lái trả tiền qua điện thoại. Lúc đầu còn ngại, sợ mất tiền, nhưng giờ quen rồi. Mình có tài khoản, kiểm tra thấy tiền về ngay, đỡ phải giữ tiền mặt.

Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, đến cuối năm 2024, hơn 87% người trưởng thành đã có tài khoản ngân hàng, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt tăng 48% so với năm trước. Đáng chú ý, giao dịch qua QR code tăng tới 130%, mobile banking tăng gần 100%. Thanh toán số không chỉ giúp người dân tiện lợi mà còn góp phần minh bạch hóa dòng tiền, thúc đẩy kinh tế số và giảm chi phí xã hội.

Khung pháp lý ngày càng hoàn thiện

Phát triển thanh toán số là chủ trương lớn của Chính phủ, được cụ thể hóa trong Chiến lược phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021-2025 và Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030.

Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của Thủ tướng Chính phủ qua các giai đoạn đã giúp thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng trở nên phổ biến trong xã hội và đang dần trở thành xu hướng tiêu dùng thông minh trong kỷ nguyên mới.

Nhìn lại chặng đường qua, thanh toán không dùng tiền mặt đã đóng vai trò then chốt, không chỉ thúc đẩy hiệu quả hoạt động ngân hàng - tài chính, mà còn góp phần tăng tính minh bạch trong quản lý kinh tế, thúc đẩy thương mại điện tử, dịch vụ công và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Chuyển đổi số - thanh toán số là động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, thanh toán số giữ vị trí nền tảng, là cầu nối giúp gắn kết người dân - doanh nghiệp - Chính phủ trên cùng một hạ tầng công nghệ hiện đại.

Những năm qua, nhiều phương thức thanh toán hiện đại lần lượt ra đời, như: Thẻ ngân hàng, ví điện tử, QR Code, Mobile Banking... đã hiện diện trong mọi lĩnh vực của đời sống. Tuy nhiên, đi cùng sự phát triển là những thách thức, đó là: Nguy cơ gian lận trực tuyến, tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu.

Xu thế toàn cầu cho thấy, những công nghệ mới như: AI, Big Data, sinh trắc học hay blockchain không chỉ mở ra cơ hội gia tăng mức độ bảo mật, mà đồng thời cũng đặt ra những thách thức ngày càng phức tạp trong quản trị rủi ro. Bởi lẽ, những công nghệ này cần lượng lớn dữ liệu nhạy cảm để hoạt động, trong đó có thông tin cá nhân, giao dịch, lịch sử tín dụng... Nếu không được mã hóa hoặc bảo vệ đúng cách, dữ liệu có thể bị lộ lọt hoặc tội phạm mạng đánh cắp.

Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam Nguyễn Quốc Hùng, nhận định: Pháp luật về thanh toán số của Việt Nam đã tiến một bước dài, từ việc chỉ điều chỉnh hoạt động cơ bản sang bao quát nhiều sản phẩm, dịch vụ mới như ví điện tử, mobile money, QR code… Tuy nhiên, thực tiễn vẫn phát sinh nhiều vấn đề chưa được bao phủ hết, đặc biệt là quản lý rủi ro, bảo mật và trách nhiệm khi xảy ra sự cố.

Vẫn còn không ít rào cản

Mặc dù tốc độ phát triển nhanh, thanh toán số vẫn gặp nhiều rào cản cả về kỹ thuật, pháp lý lẫn tâm lý người dùng. Thách thức lớn nhất hiện nay là an toàn thông tin và niềm tin người dùng. Khi xảy ra sự cố lộ dữ liệu, lừa đảo trực tuyến, người dân dễ hoang mang và quay lại dùng tiền mặt.

Thực tế, trong nửa đầu năm 2025, nhiều vụ giả mạo nhân viên ngân hàng, chiếm đoạt tiền qua mã QR đã bị phát hiện. Điều này cho thấy, song song với mở rộng tiện ích, các ngân hàng và doanh nghiệp fintech cần đầu tư mạnh hơn cho an ninh mạng, xác thực đa yếu tố, cảnh báo sớm rủi ro.

Ở một khía cạnh khác, tại nhiều vùng nông thôn, miền núi, hạ tầng mạng và điểm chấp nhận thanh toán số vẫn hạn chế. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ, chợ dân sinh chưa quen sử dụng các ứng dụng ngân hàng hoặc ví điện tử.

Bà Trần Thị Thu, tiểu thương chợ tạm Hợp Nhất, phường Yên Hòa, Hà Nội chia sẻ: Khách hỏi quét mã, nhưng ở đây sóng yếu, mạng chập chờn, quét hoài không được. Nhiều lúc tôi lại phải nhận tiền mặt cho nhanh.

Cần đồng bộ giải pháp để thúc đẩy thanh toán số

Để thanh toán số thực sự đi vào cuộc sống, cần đồng thời hoàn thiện pháp lý, phát triển hạ tầng, và nâng cao nhận thức người dân.

Được biết, Ngân hàng Nhà nước đang phối hợp với các bộ, ngành rà soát, sửa đổi các quy định pháp lý liên quan đến thanh toán điện tử để phù hợp hơn với thực tiễn, đặc biệt trong lĩnh vực thanh toán xuyên biên giới, bảo vệ dữ liệu cá nhân và phòng chống rửa tiền.

Ngoài ra, Ngân hàng Nhà nước cũng đang chuẩn hóa mã QR quốc gia, mở rộng hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng đến cấp xã, khuyến khích liên thông giữa ngân hàng và Fintech để giảm chi phí, nâng cao tiện ích cho người dùng.

Thực tế cho thấy, khi người dân cảm nhận được lợi ích thực tế của thanh toán số - nhanh, tiện, an toàn, tiết kiệm chi phí thì họ sẽ chủ động thay đổi hành vi.

Chị Nguyễn Thị Hạnh ở xã Minh Châu, Hà Nội chia sẻ thêm: Tôi thấy thanh toán qua điện thoại không chỉ tiện mà còn giúp quản lý doanh thu tốt hơn. Ngân hàng có ứng dụng báo doanh thu hàng ngày, mình không phải ghi chép thủ công nữa.

Theo hướng đó, nhiều ngân hàng đang kết hợp cùng chính quyền địa phương triển khai chương trình “Chợ 4.0 - Chợ không tiền mặt”, “Xã số hóa”, giúp người dân vùng nông thôn tiếp cận dễ hơn với công nghệ tài chính.

Chuyên gia kinh tế TS. Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh: Cần xem thanh toán số không chỉ là công cụ giao dịch mà là nền tảng của kinh tế số. Khi người dân tin tưởng, thanh toán minh bạch, Nhà nước sẽ dễ dàng kiểm soát dòng tiền, chống thất thu thuế và hạn chế kinh tế ngầm.

Thanh toán số đang thay đổi thói quen của người dân, mở ra cơ hội lớn cho nền kinh tế số Việt Nam. Tuy nhiên, niềm tin, bảo mật và khả năng tiếp cận đồng đều mới là những yếu tố quyết định sự thành công lâu dài.

Nếu các cơ quan quản lý, ngân hàng và doanh nghiệp cùng chung tay tháo gỡ rào cản, chỉ trong vài năm tới, Việt Nam có thể tiến gần hơn đến mục tiêu xã hội không tiền mặt - kinh tế số toàn diện./.