Phó Thủ tướng: Để thể chế thực sự trở thành “lợi thế cạnh tranh”

Khoa học và công nghệ - Trụ cột của mô hình tăng trưởng mới

Phát biểu tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026 của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) sáng ngày 26/12, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh yêu cầu phải xác lập và thúc đẩy mô hình tăng trưởng mới, trong đó KH&CN, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS) đóng vai trò then chốt, là nền tảng để tái cơ cấu nền kinh tế, nâng cao năng lực nội sinh và bảo đảm phát triển nhanh, bền vững trong dài hạn.

Theo Phó Thủ tướng, giai đoạn hiện nay mang tính bản lề đặc biệt quan trọng đối với đất nước, gắn với việc triển khai đồng thời nhiều quyết sách mang tính lịch sử ngay từ đầu nhiệm kỳ, hướng tới hiện thực hóa hai mục tiêu 100 năm.

Trong đó, cuộc cải tổ tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; việc tổ chức chính quyền địa phương hai cấp; quá trình hợp nhất các bộ, ngành; sự thay đổi lãnh đạo ở nhiều cấp, nhiều ngành; cùng với việc triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã tạo ra một khối lượng công việc hết sức lớn, yêu cầu rất cao và thời gian thực hiện hết sức khẩn trương.

Vai trò đầu mối của Bộ KH&CN trong triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW

Nhìn lại năm 2025, thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng ghi nhận, đánh giá cao và biểu dương những nỗ lực, cố gắng của lãnh đạo Bộ KH&CN cùng toàn thể đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong việc hoàn thành các nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và Chính phủ giao.

Đặc biệt, Bộ KH&CN đã phát huy rõ nét vai trò đầu mối trong tổ chức triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH&CN, ĐMST và CĐS quốc gia.

Đây là nghị quyết có phạm vi rộng, yêu cầu cao, tác động sâu rộng đến toàn bộ hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và xã hội.

Khối lượng công việc liên quan đến Nghị quyết 57 là rất lớn, với tổng cộng 473 nhiệm vụ cụ thể được giao cho các bộ, ngành, địa phương.

Trong đó, Bộ KH&CN giữ vai trò trung tâm trong điều phối, hướng dẫn, theo dõi và tổng hợp. Đến nay, Bộ đã cơ bản hoàn thành các nhiệm vụ được giao; các nhiệm vụ còn lại đang được triển khai, hoàn thiện theo đúng kế hoạch và lộ trình đề ra.

Theo đánh giá của Phó Thủ tướng, kết quả nổi bật trong năm 2025 của ngành KH&CN tập trung ở 3 nhóm chính: Đột phá trong xây dựng và hoàn thiện thể chế; vị thế và tiềm lực KH&CN quốc gia được nâng lên rõ rệt; và tư duy quản lý nhà nước về KH&CN, ĐMST và CĐS đã có sự chuyển dịch tích cực, tiệm cận hơn với thông lệ và chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, từ góc độ quản trị phát triển quốc gia, Phó Thủ tướng cũng thẳng thắn chỉ ra những tồn tại, hạn chế mà ngành KH&CN cần tiếp tục quan tâm, khắc phục trong thời gian tới.

Đó là sự lúng túng trong cách tiếp cận và triển khai một số nhiệm vụ lớn, liên ngành; đóng góp của KH&CN vào tăng trưởng kinh tế đã được cải thiện nhưng chưa tạo ra bước đột phá rõ nét; tiến độ và chất lượng triển khai một số chương trình, đề án còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Bên cạnh đó, hạ tầng số quốc gia vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển; nhiều cơ chế, chính sách dù đã được ban hành nhưng chưa đi vào cuộc sống hoặc còn vướng mắc trong quá trình áp dụng; cơ chế tài chính cho KH&CN còn rườm rà, thiếu linh hoạt; đặc biệt, “điểm nghẽn” về văn hóa chấp nhận rủi ro, tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm ở một bộ phận cán bộ vẫn là rào cản đối với đổi mới sáng tạo.

Phương châm hành động năm 2026: Từ “có làm” sang “làm đến nơi đến chốn”

Tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025 và phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2026 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KH&CN, ĐMST và CĐS, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo thống nhất phương châm hành động của năm 2026 là “hành động đột phá, lan tỏa kết quả”, chuyển mạnh từ tư duy “có làm” sang “làm đến nơi đến chốn”.

Trên cơ sở đó, Tổng Bí thư đã đưa ra 7 định hướng lớn, mang tính xuyên suốt, yêu cầu Bộ KH&CN cùng các bộ, ngành và địa phương phải bắt tay triển khai ngay, không chậm trễ, không hình thức.

Cụ thể hóa tinh thần chỉ đạo này, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng đề nghị Bộ KH&CN và các cơ quan liên quan tập trung thực hiện tốt 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm trong năm 2026.

Thứ nhất, quán triệt sâu sắc và tổ chức thực hiện hiệu quả các chỉ đạo của Trung ương.

Bộ KH&CN cần tiếp tục quán triệt đầy đủ, sâu sắc các ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và Ban Chỉ đạo Trung ương; phát huy vai trò là cơ quan Thường trực của Ban Chỉ đạo Chính phủ về phát triển KH&CN, ĐMST và CĐS cũng như Đề án 06.

Trong đó, trọng tâm là tăng cường theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ; tổ chức sơ kết, tổng kết định kỳ để đánh giá kết quả, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc.

Đồng thời, Bộ cần khẩn trương rà soát, xây dựng Chương trình công tác của Chính phủ năm 2026 triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW, cập nhật đầy đủ các nhiệm vụ mới được giao, báo cáo Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ trước ngày 10/1/2026.

Thứ hai, đưa thể chế vào cuộc sống, coi thể chế là lợi thế cạnh tranh.

Một trong những yêu cầu cấp bách là khẩn trương ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành đầy đủ, kịp thời các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành các luật mới được Quốc hội thông qua, bảo đảm hoàn thành chậm nhất trong quý I-2026.

Song song với đó, tiếp tục rà soát, điều chỉnh, bổ sung các cơ chế, chính sách nhằm tháo gỡ điểm nghẽn, hướng tới xây dựng một hệ thống thể chế thông thoáng, linh hoạt, thúc đẩy ĐMST, để thể chế thực sự trở thành “lợi thế cạnh tranh”, là công cụ kiến tạo phát triển KH&CN, ĐMST và CĐS.

Thứ ba, tập trung vào những nhiệm vụ cốt lõi, mang tính đột phá.

Bộ KH&CN cần xác định rõ các nhiệm vụ trọng tâm, cốt lõi, xây dựng lộ trình cụ thể và bố trí nguồn lực phù hợp để đầu tư cho hạ tầng, dữ liệu, công nghệ chiến lược và phát triển nhân lực chất lượng cao. Việc đầu tư phải đi kèm với cơ chế kiểm soát chặt chẽ để bảo đảm hiệu quả, tránh dàn trải.

Đặc biệt, trong năm 2026, Bộ cần tiếp tục tái cơ cấu các chương trình KH&CN quốc gia, tập trung nguồn lực - cả ngân sách nhà nước và xã hội hóa - vào các lĩnh vực mà Việt Nam có tiềm năng bứt phá.

Sáu nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược đã được lựa chọn cần được ưu tiên triển khai ngay, cùng với các chính sách thu hút, đãi ngộ nhân tài, chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước.

Thứ tư, lấy doanh nghiệp làm trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.

Nhà nước cần tiếp tục kiên định phương châm hỗ trợ, kiến tạo, không làm thay doanh nghiệp (DN), không bao cấp, mà đóng vai trò tạo môi trường thuận lợi, xây dựng bệ đỡ và chia sẻ rủi ro.

Theo đó, cần triển khai hiệu quả Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia; khuyến khích hình thành các viện nghiên cứu tư nhân, trung tâm R&D của DN trong và ngoài nước tại Việt Nam; thúc đẩy mạnh mẽ mô hình DN khởi nguồn từ trường đại học, viện nghiên cứu và tăng cường chuyển giao công nghệ cho DN Việt Nam.

Thứ năm, gắn kết chặt chẽ KH&CN với chuyển đổi số và Đề án 06.

Bộ KH&CN cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an và các bộ, ngành liên quan trong việc khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên dữ liệu quốc gia; đồng thời cung cấp các giải pháp bảo mật, an toàn thông tin và bộ tiêu chuẩn kỹ thuật cho hạ tầng số, bảo đảm nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế số, xã hội số và chính phủ số.

Niềm tin và kỳ vọng vào ngành KH&CN

Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng khẳng định Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đặt trọn niềm tin vào đội ngũ trí thức, nhà khoa học, cán bộ, công chức, viên chức ngành KH&CN trong việc thực hiện sứ mệnh quan trọng của Ngành đối với tiến trình phát triển đất nước.

Theo Phó Thủ tướng, trước vận hội phát triển mới, với truyền thống đoàn kết, trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng cống hiến, ngành KH&CN Việt Nam được kỳ vọng sẽ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm 2026, tạo nền tảng vững chắc và động lực mạnh mẽ cho giai đoạn bứt phá 2026 - 2030, xứng đáng với vai trò là quốc sách hàng đầu, động lực then chốt đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững, vững bước tiến vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên hùng cường và thịnh vượng./.