Kinh tế số trỗi dậy từ mỗi cú chạm thanh toán

Bức tranh thanh toán số: Từ tiện ích đến tất yếu

Trong những năm gần đây, thanh toán số ở Việt Nam tăng trưởng vượt bậc cả về quy mô lẫn mức độ phổ cập. Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 9 tháng đầu năm 2025, giá trị giao dịch qua kênh Internet Banking tăng hơn 40%, Mobile Banking tăng trên 90% so với cùng kỳ năm trước; đặc biệt, hơn 80% người trưởng thành đã có tài khoản thanh toán tại ngân hàng hoặc ví điện tử.

Hệ sinh thái thanh toán số mở rộng nhanh chóng, từ thương mại điện tử, dịch vụ công, đến giáo dục, y tế, giao thông. Không chỉ ở đô thị, người dân vùng sâu vùng xa cũng đã bắt đầu quen với việc chuyển khoản, thanh toán QR. Điều này thể hiện hiệu quả của chiến lược phổ cập tài chính toàn diện, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Tiến Dũng chia sẻ.

Theo khảo sát của Bộ Công Thương, 97% người tiêu dùng Việt Nam từng trải nghiệm ít nhất một hình thức thanh toán số trong năm qua, cho thấy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính đã đi sâu vào đời sống.

Sự phát triển của thanh toán số chỉ bền vững khi người dân thực sự là trung tâm. Ở nhiều địa phương, các ngân hàng và tổ chức trung gian thanh toán đã phối hợp tổ chức hàng nghìn buổi tập huấn kỹ năng số cho người cao tuổi, tiểu thương, hộ kinh doanh.

Bà Nguyễn Thị Hoa, tiểu thương chợ Cống Vị, phường Ba Đình, Hà Nội chia sẻ: Trước kia tôi chỉ quen cầm tiền mặt, sợ sai khi chuyển khoản. Nhưng nay khách toàn quét QR. Họ chuyển tiền nhanh, tôi nhận được thông báo ngay, không lo tiền giả. Giờ mà không dùng điện thoại là mất khách.

Ở vùng nông thôn, thanh toán điện tử qua Viettel Money, VNPT Pay giúp người dân nhận hỗ trợ an sinh xã hội, tiền trợ cấp hoặc thanh toán hóa đơn mà không phải đến ngân hàng. Việc phổ cập kỹ năng tài chính số đang dần thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn.

Hạ tầng công nghệ - “xương sống” của nền kinh tế số

Để kiến tạo tương lai thanh toán số, hạ tầng công nghệ chính là yếu tố then chốt. Các ngân hàng thương mại, tổ chức trung gian thanh toán và công ty Fintech đang đồng loạt đầu tư mạnh mẽ vào nền tảng AI, Blockchain, Cloud, eKYC và Big Data.

Nhờ đó, chỉ với vài thao tác trên điện thoại, người dùng có thể mở tài khoản, định danh, thanh toán và vay tiêu dùng trong vài phút. Ứng dụng công nghệ số giúp các ngân hàng tiết kiệm 30-50% chi phí vận hành, đồng thời tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính cho người dân, ông Nguyễn Đình Thắng, chuyên gia tài chính – ngân hàng nhận định.

Không chỉ doanh nghiệp trong nước, các “ông lớn” công nghệ quốc tế như Visa, Mastercard và các startup fintech châu Á cũng coi Việt Nam là thị trường tiềm năng, nhờ dân số trẻ và tốc độ số hóa cao.

Chính phủ điện tử và dịch vụ công trực tuyến - cú hích cho thanh toán số

Một trong những động lực mạnh mẽ thúc đẩy thanh toán số chính là chính phủ điện tử và dịch vụ công trực tuyến toàn trình. Tính đến tháng 10/2025, hơn 90% dịch vụ công cấp độ 4 đã được tích hợp thanh toán trực tuyến qua Cổng Dịch vụ công quốc gia.

Người dân có thể nộp thuế, lệ phí, bảo hiểm, tiền điện, nước, học phí chỉ bằng vài cú nhấp chuột. Thanh toán số là phần không thể tách rời trong hành trình chính quyền số. Khi người dân quen với việc thanh toán điện tử cho dịch vụ công, họ cũng dần hình thành thói quen chi tiêu, giao dịch số trong đời sống thường nhật.

Bên cạnh cơ hội, thanh toán số vẫn đối mặt với không ít thách thức. Vấn đề an ninh mạng, lừa đảo trực tuyến, bảo mật thông tin cá nhân ngày càng phức tạp.

Công nghệ càng phát triển thì tội phạm công nghệ cao càng tinh vi. Niềm tin của người dùng chính là tài sản quý nhất mà hệ thống thanh toán số cần bảo vệ - TS Phạm Ngọc Minh, Viện Công nghệ thông tin, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam nhận định.

Ngoài ra, khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn vẫn là rào cản. Dù hạ tầng viễn thông phủ sóng rộng, song nhiều người dân vẫn thiếu kỹ năng số cơ bản để sử dụng các ứng dụng tài chính.

Hướng tới tương lai: Thanh toán số toàn dân - toàn diện - toàn thời gian

Định hướng đến năm 2030, Chính phủ Việt Nam đặt mục tiêu 100% giao dịch của người dân trên Cổng Dịch vụ công được thực hiện không dùng tiền mặt, 70% người dân trên 15 tuổi có tài khoản thanh toán điện tử.

Để đạt được điều này, Ngân hàng Nhà nước đang thúc đẩy kết nối liên thông hạ tầng thanh toán giữa các ngân hàng, tổ chức trung gian, Fintech và ví điện tử, đồng thời xây dựng hệ thống định danh điện tử quốc gia (eID) nhằm đảm bảo tính an toàn, xác thực và thuận tiện cho mọi giao dịch.

Các chuyên gia nhận định: Thanh toán số không chỉ là chuyển đổi phương thức, mà là chuyển đổi văn hóa giao dịch. Khi người dân tin tưởng, doanh nghiệp tham gia và Nhà nước kiến tạo chính sách cởi mở, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia thanh toán số hàng đầu khu vực.

Tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng hay Đà Nẵng, mô hình “chính quyền không tiền mặt” đã được triển khai ở nhiều xã, phường. Nhiều bệnh viện, trường học, cơ quan hành chính đã không còn thu tiền mặt mà chuyển sang thanh toán điện tử, tạo sự minh bạch và tiết kiệm thời gian cho cả người dân lẫn cơ quan nhà nước.

Thực tế cho thấy, hiện có hàng triệu giao dịch nhỏ mỗi ngày, từ mua tách cà phê, trả phí cầu đường, đến thanh toán viện phí. Điều này đang dần ghép lại thành một bức tranh lớn về nền kinh tế số không tiền mặt.

Thanh toán số không chỉ là chuyển đổi phương thức, mà là chuyển đổi văn hóa giao dịch. Khi người dân tin tưởng, doanh nghiệp tham gia và Nhà nước kiến tạo chính sách cởi mở, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia thanh toán số hàng đầu khu vực.

Tại Diễn đàn Kinh tế số Việt Nam 2025, các chuyên gia quốc tế cũng đánh giá cao mô hình thanh toán liên thông của Việt Nam. Việt Nam đang đi đúng hướng khi kết hợp chiến lược chuyển đổi số quốc gia với phổ cập tài chính toàn diện. Đây là nền tảng vững chắc để xây dựng xã hội không tiền mặt thực sự - David Liao, Giám đốc khu vực Đông Nam Á của HSBC nhận định.

Tương lai của thanh toán số tại Việt Nam không chỉ là “không dùng tiền mặt”, mà còn là “xã hội thông minh, giao dịch minh bạch, kinh tế bền vững” nơi công nghệ phục vụ con người, và niềm tin là đồng tiền giá trị nhất./.