Kinh tế bền vững và kinh tế số xanh: Cặp đôi kiến tạo tương lai

Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu và sự cạn kiệt tài nguyên ngày càng gay gắt, mô hình tăng trưởng kinh tế truyền thống đã không còn phù hợp. Thế giới đang khẩn trương tìm kiếm một con đường mới: Kinh tế bền vững, nơi tăng trưởng kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường và công bằng xã hội. Đáng chú ý, chìa khóa để hiện thực hóa tầm nhìn này lại nằm trong chính cuộc cách mạng công nghệ số, thông qua khái niệm “kinh tế số xanh”.

Từ kinh tế bền vững đến yêu cầu về "xanh"

Kinh tế bền vững là một mô hình phát triển cân bằng ba yếu tố cốt lõi: Kinh tế (lợi nhuận), môi trường (hành tinh) và xã hội (con người). Mục tiêu không chỉ là đạt được lợi nhuận, mà còn là giảm thiểu dấu chân carbon, bảo tồn tài nguyên và thúc đẩy sự bao trùm xã hội.

Ban đầu, sự bùng nổ của công nghệ số đã gây ra những lo ngại về môi trường vì các trung tâm dữ liệu và mạng lưới truyền tải toàn cầu đã tiêu thụ một lượng điện năng khổng lồ, đóng góp đáng kể vào lượng phát thải carbon. Tiếp đó là rác thải điện tử, do tốc độ lỗi thời của thiết bị điện tử tạo ra hàng triệu tấn rác thải độc hại mỗi năm gây ô nhiễm đất và nước. Hơn nữa, việc sản xuất chip và thiết bị đòi hỏi khai thác các khoáng sản quý hiếm và gây ô nhiễm trong quá trình sản xuất.

Tuy nhiên, khi nhận thức được những tác động này, các nhà lãnh đạo công nghệ đã bắt đầu chuyển hướng sang mô hình kinh tế số xanh, biến công nghệ thành giải pháp cho các vấn đề môi trường.

Kinh tế số xanh: Công nghệ là động lực của sự bền vững

Kinh tế số xanh là sự kết hợp giữa đổi mới công nghệ số và nguyên tắc bền vững, sử dụng các công cụ kỹ thuật số để giảm phát thải, tối ưu hóa năng lượng và tạo ra các mô hình kinh doanh tuần hoàn.

Công nghệ số đóng vai trò then chốt trong việc giảm thiểu dấu chân carbon của các ngành công nghiệp truyền thống, khi công nghệ AI và IoT được sử dụng để tối ưu hóa việc phân phối điện, tích hợp hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo như mặt trời, gió… vào lưới điện và giảm thiểu thất thoát năng lượng. Hệ thống cảm biến IoT và phân tích dữ liệu lớn giúp các nhà máy theo dõi và tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng, nước và nguyên liệu thô theo thời gian thực, dẫn đến sản xuất tinh gọn và giảm phát thải đáng kể.

Kinh tế số xanh cung cấp các giải pháp quản lý vòng đời sản phẩm, từ thiết kế đến tái chế với công nghệ sổ cái phân tán (blockchain), tạo ra sự minh bạch tuyệt đối về nguồn gốc vật liệu và chuỗi cung ứng, giúp người tiêu dùng đưa ra các quyết định mua hàng có trách nhiệm hơn, và ngăn chặn các hoạt động khai thác phi đạo đức.

Ngoài ra, các nền tảng kỹ thuật số như các ứng dụng chia sẻ xe, cho thuê đồ dùng… giúp tối đa hóa việc sử dụng tài sản, kéo dài tuổi thọ sản phẩm và giảm nhu cầu sản xuất mới.

Hơn nữa, dữ liệu là "mắt và tai" của nỗ lực bảo tồn. Hình ảnh vệ tinh kết hợp với AI giúp giám sát nạn phá rừng, quản lý tài nguyên nước, dự báo thời tiết cực đoan, và phát hiện ô nhiễm ở quy mô lớn, cho phép các cơ quan chức năng can thiệp kịp thời. Trong nông nghiệp thông minh, IoT và phân tích dữ liệu giúp tối ưu hóa việc sử dụng nước, phân bón và thuốc trừ sâu giúp giảm thiểu ô nhiễm đất và nước, đồng thời tăng năng suất cây trồng.

Thiết lập tiêu chuẩn bền vững cho kinh tế số xanh

Để kinh tế số xanh phát huy hết tiềm năng cần có các khuôn khổ quản trị và chính sách hỗ trợ. Đầu tiên, các công ty công nghệ phải chịu trách nhiệm về dấu chân carbon của chính họ. Chính phủ thì cần ban hành các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về hiệu quả năng lượng cho các trung tâm dữ liệu, khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo và áp dụng các công nghệ làm mát tiên tiến, như làm mát bằng chất lỏng... cùng với việc thiết lập các quy định và chương trình thu hồi, tái chế hiệu quả hơn đối với rác thải điện tử, sử dụng công nghệ số để theo dõi và quản lý dòng chảy của các vật liệu này.

Công cụ số hóa giúp các doanh nghiệp dễ dàng thu thập, phân tích và báo cáo dữ liệu môi trường, xã hội và quản trị (ESG), tăng tính minh bạch và thu hút đầu tư bền vững. Công nghệ blockchain có thể được sử dụng để xác minh tính xác thực của các báo cáo này.

Tại Việt Nam, với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, có cơ hội lớn để tận dụng kinh tế số xanh. Việc áp dụng AI trong quản lý lưới điện quốc gia và phát triển các ứng dụng IoT giúp giám sát và tối ưu hóa hiệu suất điện mặt trời mái nhà và điện gió. Việc sử dụng dữ liệu lớn để quản lý giao thông giúp giảm tắc nghẽn và ô nhiễm không khí, đồng thời tối ưu hóa việc thu gom và xử lý rác thải.

Việc đầu tư vào kinh tế số xanh không chỉ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu khí hậu mà còn tạo ra các ngành công nghiệp mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút nguồn vốn đầu tư xanh quốc tế.

Kinh tế bền vững không thể đạt được nếu thiếu sự can thiệp và hỗ trợ của công nghệ số. Kinh tế số xanh không phải là một nhánh phụ, mà là mô hình tăng trưởng cốt lõi cho tương lai. Để thành công, các quốc gia cần xây dựng một khuôn khổ quản trị ưu tiên tính bền vững, khuyến khích đổi mới công nghệ và đảm bảo rằng, sự chuyển đổi số diễn ra một cách công bằng và có trách nhiệm, đảm bảo một hành tinh khỏe mạnh cho các thế hệ tương lai./.