Chính phủ số Hà Lan: Quản trị theo sản phẩm, định hướng theo kết quả

Thành tích này phản ánh một quá trình phát triển bền bỉ, có định hướng giá trị, lấy người dân làm trung tâm, đồng thời kết hợp chặt chẽ giữa thể chế, hạ tầng, dữ liệu và quản trị.

Từ hạ tầng dùng chung đến chính phủ số định hướng giá trị

Hà Lan thúc đẩy chương trình nghị sự “Chính phủ số định hướng giá trị”, trong đó các nền tảng số quốc gia dùng chung đóng vai trò là hạ tầng cốt lõi cho dịch vụ công.

Hạ tầng cốt lõi

Những hệ thống đã được kiểm chứng như DigiD (định danh công dân), eHerkenning (xác thực doanh nghiệp), MijnOverheid/Berichtenbox (liên lạc điện tử an toàn) và Digipoort/SBR (trao đổi dữ liệu có cấu trúc) trở thành “đường ray” vận hành cho các dịch vụ có khối lượng giao dịch lớn trong thuế, trợ cấp, cấp phép và y tế.

Việc cung cấp các nền tảng này như dịch vụ dùng chung cho phép các bộ, ngành và địa phương giảm gánh nặng duy trì hạ tầng, đồng thời tập trung nguồn lực vào cải thiện hành trình người dùng.

Nguyên tắc “Chỉ khai báo một lần”

Hà Lan triển khai nguyên tắc “Chỉ khai báo một lần” thông qua hệ thống các cơ sở đăng ký dữ liệu nền tảng (về dân cư, doanh nghiệp, địa chỉ, công trình và không gian). Công dân và doanh nghiệp chỉ cần cung cấp thông tin một lần; khi phát sinh giao dịch, các cơ quan nhà nước sẽ trao đổi dữ liệu với nhau bằng phương thức số. Điều này giúp đẩy mạnh biểu mẫu điền sẵn, rút ngắn thời gian xử lý và giảm đáng kể gánh nặng hành chính.

Cá nhân hóa dịch vụ theo sự kiện đời sống

Cách tiếp cận lấy người dân làm trung tâm được cụ thể hóa thông qua các gói dịch vụ số cá nhân hóa theo sự kiện đời sống, như sinh con, kết hôn, chuyển nhà, mua nhà hay thành lập doanh nghiệp.

Thay vì phải làm việc với nhiều cơ quan riêng lẻ, người sử dụng có thể tiếp cận toàn bộ thông tin, thủ tục và quyền lợi liên quan tại một điểm truy cập tập trung. Đối với doanh nghiệp, việc báo cáo thông qua các cổng thông tin với định dạng dữ liệu chuẩn hóa góp phần giảm chi phí tuân thủ và sai sót.

Trong nội bộ chính phủ, tích hợp dữ liệu theo sự kiện dần thay thế trao đổi theo lô, qua đó hạn chế chênh lệch dữ liệu giữa các hệ thống và đảm bảo dữ liệu luôn được cập nhật và đồng bộ tức thời. Sự đồng bộ giữa công nghệ, dữ liệu và thiết kế dịch vụ cho thấy chính phủ số của Hà Lan không chỉ dừng ở số hóa quy trình, mà hướng tới tái thiết kế dịch vụ công dựa trên nhu cầu thực tế, an toàn hơn và ít ma sát hơn cho người dân và doanh nghiệp.

Quản trị chính phủ số dựa trên sản phẩm và định hướng theo kết quả

Hà Lan vận hành chính phủ số theo mô hình quản trị lấy sản phẩm làm trung tâm và định hướng theo kết quả, qua đó đẩy nhanh triển khai dịch vụ đồng thời kiểm soát tốt rủi ro.

Phân quyền quản trị

Bộ Nội vụ và Quan hệ Vương quốc (BZK) giữ vai trò hoạch định chính sách, ban hành chuẩn mực và cơ chế giám sát. Trong khi đó, nhà phát triển Logius cùng các đơn vị cung ứng chuyên trách duy trì và phát triển các dịch vụ số dùng chung (như định danh điện tử, thư điện tử an toàn, thanh toán, trao đổi dữ liệu). Mô hình này giúp các bộ ngành và địa phương tập trung hoàn toàn vào thiết kế dịch vụ và cải thiện trải nghiệm người dùng, tránh trùng lặp đầu tư.

Quản lý danh mục sản phẩm

Cách tiếp cận dựa trên sản phẩm được củng cố thông qua các hội đồng danh mục (portfolio boards), được thiết lập cho từng nhóm sản phẩm/dịch vụ số chủ chốt. Nhiệm vụ của họ là theo dõi lợi ích và rủi ro của dịch vụ xuyên suốt vòng đời.

Việc đánh giá không dừng ở câu hỏi dịch vụ đã được triển khai hay chưa, mà tập trung vào các chỉ số đầu ra như thời gian xử lý có được rút ngắn hay mức độ tin cậy của người dân có được cải thiện hay không.

Chu trình phát triển lặp

Ở cấp triển khai, các nhóm dịch vụ tuân theo chu trình lặp Khám phá - Alpha - Beta - Vận hành, giúp giảm làm lại và rút ngắn thời gian đưa dịch vụ vào sử dụng. Cách tổ chức này cho thấy chính phủ số của Hà Lan là quản trị danh mục sản phẩm công số một cách có kỷ luật, trong đó kiến trúc, dữ liệu và an ninh được tích hợp ngay từ đầu.

Mua sắm mô-đun và Kiến trúc tham chiếu

Hoạt động mua sắm công từng bước chuyển sang hợp đồng mô-đun (chia nhỏ theo chức năng), cho phép bổ sung hoặc thay thế từng chức năng mà không phải đàm phán lại các hợp đồng lớn, khép kín. Các kiến trúc tham chiếu như Kiến trúc Tham chiếu Chính phủ Hà Lan (NORA) đóng vai trò bảo đảm tính nhất quán và khả năng tương tác giữa các hệ thống, hạn chế phát triển rời rạc và giảm rủi ro an ninh.

Hạ tầng và cổng dịch vụ số: Hiệu năng cao, chống chịu tốt và định hướng hành trình người dùng

Nền tảng cho quản trị số hiệu quả là hạ tầng mạng vừa có tốc độ cao vừa có khả năng chống chịu. Hà Lan tiếp tục mở rộng cáp quang và khai thác băng tần 3,5 GHz để nâng cao hiệu năng 5G.

Nhờ băng thông ổn định và độ trễ thấp, các cơ quan nhà nước có thể thiết kế dịch vụ theo hướng ưu tiên thiết bị di động. Khả năng chống chịu của hạ tầng được tăng cường thông qua kết nối đa tuyến, nâng cấp trung tâm dữ liệu và triển khai điện toán biên, giảm nguy cơ gián đoạn dịch vụ.

Trên nền tảng đó, Hà Lan xây dựng hệ sinh thái cổng dịch vụ với hai luồng rõ ràng: Công dân: Bắt đầu tại Overheid.nl hoặc Rijksoverheid.nl, sau đó được điều hướng tới MijnOverheid, các dịch vụ thuế, an sinh xã hội hoặc cấp phép; Doanh nghiệp: Đi theo lộ trình song song thông qua Business.gov.nl (Ondernemersplein), nơi hợp nhất các thủ tục về cấp phép, tuân thủ và hỗ trợ tài chính.

Thiết kế “hai luồng” này bảo đảm mỗi nhóm người dùng có hành trình phù hợp với nhu cầu riêng, tập trung vào việc giảm thiểu rào cản giao dịch thông qua ngôn ngữ đơn giản và tối ưu hiệu năng di động. Các cổng dịch vụ được tối ưu cho hiệu năng di động và tải cao, bảo đảm các đợt cao điểm theo mùa như mùa thuế hay tuyển sinh không làm gián đoạn dịch vụ, qua đó củng cố niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào hệ thống số.

An ninh, công nghệ mới nổi và quản trị có trách nhiệm

An ninh mạng là trụ cột xuyên suốt. Hiện tại, hầu hết các trang web chính phủ đáp ứng tiêu chí an ninh của EU và khoảng 90% dịch vụ hỗ trợ đăng nhập an toàn bằng DigiD.

Cách tiếp cận an ninh kết hợp giữa giám sát vận hành và bảo đảm ngay từ khâu thiết kế. Chuẩn an toàn thông tin chính phủ thiết lập các quy tắc thống nhất về xác thực, phân quyền và giám sát. Các trung tâm an ninh mạng quốc gia (NCSC-NL) và Trung tâm Niềm tin số (DTC) liên tục chuyển hóa thông tin tình báo về mối đe dọa thành các biện pháp kỹ thuật cụ thể.

Song song đó, xu hướng áp dụng công nghệ thông tin và truyền thông mới nổi của Hà Lan năm 2025 mang đặc trưng lấy AI làm động lực, lấy định danh làm trung tâm và ưu tiên an ninh, tạo nền tảng đáng tin cậy cho đổi mới bền vững.

AI ứng dụng thực tế: AI được áp dụng ở những khâu chứng minh được hiệu quả (phân luồng tổng đài, xử lý hồ sơ), trong khi giám sát của con người được bảo đảm.

Bản sao số: Trong lĩnh vực logistics, đặc biệt tại các cảng biển như Rotterdam, Hà Lan đã phát triển các mô hình bản sao số kết hợp chia sẻ dữ liệu an toàn giữa các bên liên quan, giúp rút ngắn thời gian xử lý, tối ưu vận hành mà vẫn bảo đảm an toàn và khả năng kiểm soát rủi ro.

Minh bạch thuật toán: Các bộ duy trì sổ đăng ký thuật toán, áp dụng phương pháp đánh giá thuật toán quốc gia và tích hợp yêu cầu về khả năng giải thích và kiểm tra thiên lệch vào mua sắm công.

Bài học gợi mở cho Việt Nam

Một số điểm nổi bật có thể rút ra được từ kinh nghiệm của Hà Lan:

Thứ nhất, tập trung vào hạ tầng dùng chung và dữ liệu gốc: Đầu tư dứt điểm vào công trình hạ tầng kỹ thuật, cơ sở viễn thông và dữ liệu gốc là điều kiện tiên quyết để mở rộng dịch vụ số bền vững và tránh tự phát triển các hệ thống rời rạc và tốn kém. Nền tảng càng ổn định, càng tạo điều kiện để chuyển trọng tâm sang cải thiện trải nghiệm người dùng.

Thứ hai, quản trị theo mô hình sản phẩm và định hướng kết quả: Chính phủ số nên ưu tiên quản trị theo mô hình sản phẩm, lấy kết quả và trải nghiệm người dùng làm trọng tâm, bên cạnh việc hoàn thành các dự án công nghệ thông tin. Mục tiêu chuyển đổi là chuyển từ quản trị đầu vào sang quản trị đầu ra, đo lường không chỉ số lượng dịch vụ được trực tuyến, mà là thời gian giải quyết thủ tục có được rút ngắn, và niềm tin của người dân và doanh nghiệp có được cải thiện hay không.

Thứ ba, xây dựng niềm tin số ngay từ thiết kế: Niềm tin là tài sản quan trọng nhất của Chính phủ số. Để bảo vệ tài sản này, an ninh mạng cần được tích hợp như một nền tảng ngay từ khâu thiết kế dịch vụ, chứ không phải là một bước vá lỗi sau cùng. Điều này được củng cố bằng các chính sách bảo mật nhất quán xuyên suốt hệ thống.

Thứ tư, quản trị AI và dữ liệu minh bạch: Cần xây dựng các cơ chế quản trị công khai và minh bạch cho việc ứng dụng AI và dữ liệu mở. Tính giải thích và khả năng kiểm tra tính công bằng của các thuật toán được sử dụng là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống ra quyết định số./.