‏Các nước ứng cử viên EU: Cải cách số để gia nhập khối‏

‏Để gia nhập Liên minh châu Âu (EU), các quốc gia phải tuân thủ acquis - tức toàn bộ hệ thống luật pháp, quy định, tiêu chuẩn và chính sách chung của 27 thành viên trong khối.‏

‏Điều này bao gồm việc đáp ứng các yêu cầu về công nghệ và hạ tầng kỹ thuật số, từ ví điện tử, dịch vụ công trực tuyến, đến năng lực phòng thủ an ninh mạng và quản lý công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo (AI).‏

‏Nhân dịp Hội nghị Thượng đỉnh về Mở rộng EU sắp diễn ra, hãy cùng xem xét các quốc gia ứng cử viên đang thực hiện tiến trình này ra sao trong các lĩnh vực công nghệ trọng yếu để đáp ứng tiêu chuẩn của khối.‏

‏Ví điện tử‏

‏Vào năm 2024, EU đã thông qua một nghị quyết, yêu cầu các quốc gia thành viên triển khai ví điện tử số trong vòng hai năm tới, như một phần của nỗ lực cung cấp dịch vụ trực tuyến rộng rãi hơn cho công dân.‏

‏Ví điện tử là phương tiện để công dân EU truy cập vào hệ thống định danh điện tử của mình, qua đó có thể chứng minh danh tính, cũng như lưu trữ, chia sẻ và ký các tài liệu quan trọng. Ngoài ra, các ví này bắt buộc phải tuân thủ tất cả các quy tắc của EU về chia sẻ dữ liệu và bảo vệ quyền riêng tư theo Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR).‏

‏Một số ứng cử viên như Bosnia, Herzegovina, Bắc Macedonia và Moldova đã và đang trong quá trình thử nghiệm các ứng dụng ví điện tử. Theo kế hoạch, Ukraine, Serbia và Albania sẽ có ví điện tử vào năm 2026.‏

‏Tại Moldova, dự án ví điện tử được triển khai với hỗ trợ của Liên minh châu Âu thông qua chương trình “We Build Consortium”. Nước này đang tích hợp một tab tài liệu vào nền tảng chính phủ trực tuyến EVO để làm ví điện tử, đồng thời thí điểm chữ ký điện tử ngay trong ứng dụng.‏

‏Trong khi đó, Bắc Macedonia dự kiến sẽ ra mắt vào cuối năm nay một “siêu ứng dụng” mang tên m.Uslugi. Ứng dụng không chỉ cung cấp cho công dân các tính năng như nhắc nhở thời hạn, hộp thư kỹ thuật số mà còn giúp lưu trữ tất cả các tài liệu của họ.‏

‏Truyền thông Albania cho biết, Thủ tướng Edi Rama xác nhận hệ thống ID kỹ thuật số quốc gia sẽ do công ty nhà nước Identitek phát triển. Hệ thống này cho phép người dân dùng ID chính phủ trên điện thoại hoặc máy tính như một ví điện tử đa chức năng.‏

‏An ninh mạng‏

‏Một lĩnh vực khác mà các quốc gia cần phải tuân thủ là các luật về an ninh mạng, chẳng hạn như chỉ thị về An ninh Mạng và Hệ thống Thông tin (NIS), nhằm thống nhất việc thực thi trên 18 lĩnh vực.‏

‏Mỗi nước thành viên phải tự xây dựng chiến lược an ninh mạng quốc gia và lập danh sách các dịch vụ thiết yếu cần được bảo vệ bổ sung bao gồm: năng lượng, giao thông, y tế, tài chính và hạ tầng kỹ thuật số.‏

‏Trong khuôn khổ Chiến lược An ninh mạng của EU, các quốc gia cũng phải sẵn sàng cung cấp thông tin tình báo về mối đe dọa và hỗ trợ lẫn nhau khi xảy ra các cuộc tấn công quy mô lớn.‏

‏Ukraine đã thể hiện rõ điều này qua một thỏa thuận vào năm 2023 được ký với Cơ quan An ninh mạng của EU (ENISA), nhằm phát triển đội ngũ chuyên gia và tăng cường trao đổi thông tin. EU cũng đã thành lập phòng thí nghiệm an ninh mạng cho Lực lượng Vũ trang Ukraine và khởi động Sáng kiến Cơ chế Tallinn để hỗ trợ xây dựng năng lực an ninh mạng ngắn và dài hạn cho nước này.‏

‏Về phần mình, các nước Albania, Montenegro, Thổ Nhĩ Kỳ, Gruzia, Moldova và Bắc Macedonia đều đã có các chiến lược an ninh mạng quốc gia, vốn tuân thủ một phần hoặc toàn bộ các chỉ thị của EU.‏

‏Về quản trị kỹ thuật số, Moldova cũng đang tham gia Lực lượng dự bị an ninh mạng sắp tới của ENISA. Đây là một nhóm các nhà cung cấp đáng tin cậy trên toàn khối, có khả năng ứng phó trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công mạng quy mô lớn.‏

‏Chiến lược quốc gia của Montenegro bao gồm việc thành lập Trung tâm Xây dựng Năng lực An ninh mạng cho khu vực Tây Balkan vào năm 2022, một dự án chung với chính quyền Pháp và Slovenia.‏

‏Tuy nhiên, không phải mọi chiến lược đều tuân thủ hoàn toàn luật của EU. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, kế hoạch an ninh mạng quốc gia bị phe đối lập chỉ trích vì lo ngại mở đường cho giám sát diện rộng và hạn chế tự do ngôn luận.‏

‏Trong khi đó, Serbia, với hỗ trợ từ EU, đang xây dựng chiến lược tội phạm mạng nhằm đối phó tội phạm công nghệ cao và tăng cường sử dụng bằng chứng điện tử trong điều tra.‏

‏Các công nghệ mới nổi‏

‏Một trong những quy định mới nhất của EU là Đạo luật Trí tuệ nhân tạo (AI), thiết lập bộ quy tắc dựa trên mức độ rủi ro của từng hệ thống AI.‏

‏Theo đó, AI trong các lĩnh vực nhạy cảm như giáo dục, tuyển dụng, y tế và thực thi pháp luật phải tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về an toàn, minh bạch và bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu.‏

‏Các quốc gia sẽ phải thành lập cơ quan giám sát AI cấp quốc gia để đảm bảo tuân thủ quy định, đồng thời yêu cầu mọi hệ thống AI phải có khả năng kiểm toán và truy xuất nguồn gốc.‏

‏Hiện tại, các quốc gia Albania, Moldova, Serbia và Ukraine đều đã có các chiến lược AI, nhưng cho đến nay, chưa có quốc gia nào thông qua các đạo luật cụ thể.‏

‏Theo truyền thông địa phương, chiến lược của Albania là sử dụng AI trong lĩnh vực năng lượng, mua sắm công và chống trốn thuế. Tirana cũng đã bổ nhiệm vị trí "Bộ trưởng AI" đầu tiên trên thế giới, cùng với 83 trợ lý chính trị sắp tới sẽ giúp các chính trị gia trong công việc hành chính và hỗ trợ hàng ngày.‏ Bộ trưởng Diella sẽ chịu trách nhiệm đưa ra mọi quyết định về đấu thầu công. Thủ tướng Edi Rama tuyên bố điều này sẽ giúp các cuộc đấu thầu "100% không có tham nhũng". Tuy nhiên, các nhà phê bình cảnh báo rằng, hệ thống này có thể mang thiên kiến giống các mô hình AI khác, từ đó ảnh hưởng đến tính công bằng trong các quyết định.‏

‏Cùng với việc xây dựng chiến lược quốc gia về AI, Serbia đã ban hành hướng dẫn đạo đức cho việc ứng dụng AI và thành lập hội đồng chuyên môn phụ trách soạn thảo luật AI chính thức cho đất nước./.‏