“AI vegans”: Lối sống mới giữa thời đại công nghệ

“Giọt nước tràn ly” của cộng đồng sáng tạo trước AI tạo sinh

Một cuộc thi trong trò chơi điện tử Warframe chính là bước ngoặt khiến Bella (Cộng hóa Séc) dứt khoát quay lưng với AI.

Theo thể lệ, tất cả thành viên trong đội chơi của cô chỉ có ba ngày để nộp tác phẩm nghệ thuật do chính mình sáng tạo. Dù rất lo lắng trước thời hạn gấp gáp, Bella vẫn quyết tâm tham gia cho đến khi ban tổ chức chấp nhận một tác phẩm được tạo ra bằng trí tuệ nhân tạo (AI).

“Nếu AI không được chấp nhận trong cuộc thi, có lẽ tôi đã thử sức. Nhưng lần này, với tôi, đó là một sự sỉ nhục vì phải cạnh tranh với một người không bỏ ra lấy một giọt công sức nào cho bức hình này”, Bella chia sẻ trong cuộc phỏng vấn với Euronews Next.

“Một trong những lý do tôi ngừng sử dụng AI tạo sinh là vì nó sai trái về mặt đạo đức. Nếu tôi, với tư cách là một nghệ sĩ, tiếp tục dùng nó, thì chẳng khác nào phản bội chính mình. Tôi đã dành nhiều năm để học hỏi và trau dồi kỹ năng, vậy mà lại đi dùng một công cụ đánh cắp thành quả lao động của những người giống như tôi”.

Bella là một trong số ngày càng nhiều người được gọi là “AI vegan” - cách gọi mới dành cho những người chủ động từ chối sử dụng toàn bộ AI tạo sinh, tức các hệ thống được huấn luyện trên những tập dữ liệu khổng lồ để tạo ra văn bản, hình ảnh, âm nhạc và nhiều nội dung khác.

“

AI tạo sinh liên tục đánh cắp mọi thứ mà không có sự cho phép.

Marc

Phong trào này đã phát triển đều đặn kể từ khi ChatGPT của OpenAI ra mắt vào năm 2022. Trên Reddit, cộng đồng phản đối AI hiện đã thu hút hơn 71.000 thành viên.

Tương tự như chủ nghĩa thuần chay, động cơ phản đối AI phần lớn xuất phát từ các mối quan ngại về đạo đức và môi trường.

Theo một nghiên cứu năm 2023, chỉ một cuộc trò chuyện ngắn với ChatGPT cũng có thể tiêu tốn lượng nước tương đương một chai nước uống. Việc công nghệ này thu thập và sử dụng trái phép các tác phẩm sáng tạo đã khiến nhiều nghệ sĩ, nhà văn, nhà làm phim và nhạc sĩ nổi tiếng cùng lên tiếng phản đối.

Trong cuộc trao đổi với Euronews Next, Marc, 23 tuổi, sống tại Tây Ban Nha, bày tỏ thái độ kháng cự quyết liệt: “AI tạo sinh liên tục đánh cắp mọi thứ mà không có sự đồng thuận, xâm phạm quyền riêng tư và kiếm tiền từ đó… Đó là công cụ của chủ nghĩa tư bản nhằm duy trì sự bóc lột người lao động, thậm chí còn đẩy nó lên một mức độ nghiêm trọng hơn”.

Lạm dụng AI và nguy cơ bào mòn trí tuệ con người

Bên cạnh những lo ngại này là nỗi sợ sâu xa hơn về việc AI có thể đang gây tổn hại đến sức khỏe tinh thần và sự phát triển nhận thức của con người, tạo ra sự lệ thuộc vào các lời giải nhanh chóng, từ đó làm xói mòn tư duy phản biện.

Một nghiên cứu quy mô nhỏ gần đây của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) đã củng cố lo ngại này. Nghiên cứu cho thấy, những người tham gia sử dụng ChatGPT để viết bài luận có mức độ hoạt động não thấp hơn so với những người không sử dụng công cụ này.

Những người dùng ChatGPT cũng gặp khó khăn khi trích dẫn chính nội dung mà họ vừa tạo ra, đồng thời thể hiện hiệu suất kém hơn ở các cấp độ “thần kinh, ngôn ngữ và hành vi”, theo kết luận của nghiên cứu.

Theo Nataliya Kosmyna, đồng tác giả nghiên cứu và là nhà khoa học tại nhóm Fluid Interfaces của MIT Media Lab, điều này có thể kéo theo những hệ lụy lớn hơn đối với việc học tập, sự tự tin và cách con người sử dụng AI trong các bối cảnh quan trọng.

“Nếu một người thậm chí không nhớ mình vừa viết gì, họ sẽ không cảm thấy đó là của mình và rốt cuộc là họ cũng chẳng thực sự quan tâm đến nó. Vậy nếu đây không chỉ là một thí nghiệm trong phòng lab thì sao? Nếu đó là tình huống thực tế, như những tình huống sống còn thì sao? Có những công việc đòi hỏi điều đó.”

Với Lucy, 22 tuổi từ Tây Ban Nha cũng theo đuổi lối sống “kiêng AI”, mối lo của cô tập trung vào xu hướng nịnh bợ của một số chatbot. Điều có thể dẫn đến việc củng cố những niềm tin hoang tưởng, thậm chí nguy hiểm.

“Tôi cảm thấy kỷ nguyên số vốn đã khiến cho khả năng suy nghĩ của con người bị thoái hóa do sử dụng internet và điện thoại sai cách, thay vì dùng chúng để học hỏi. Một điều đáng lo ngại là khi năng lực suy nghĩ của con người bị suy giảm đi thì chatbot lại liên tục nói với họ rằng họ đúng và thông minh”, cô nói.

Đi ngược dòng xu thế công nghệ: Lựa chọn không dễ dàng

AI tạo sinh đang phát triển với tốc độ chóng mặt, thâm nhập sâu vào công việc, giáo dục, mạng xã hội và thậm chí cả các mối quan hệ cá nhân, khiến việc tránh xa nó ngày càng khó khăn.

Marc, người từng làm việc trong lĩnh vực an ninh mạng AI cho rằng, việc rèn luyện sức bền tinh thần là rất quan trọng.

“Đặc biệt là trong môi trường đại học, nơi hầu hết sinh viên, thậm chí cả giảng viên, đều sử dụng AI thường xuyên cho mọi thứ”, anh nói thêm, đồng thời chia sẻ rằng, điều này cũng tạo ra rạn nứt với gia đình anh, những người “nghiện sự đơn giản hóa” mà AI mang lại.

Còn với Lucy, trong thời gian thực tập tại một công ty thiết kế đồ họa, cô cũng đang bị “khuyến khích” sử dụng AI, bất chấp chất lượng đầu ra thường gây thất vọng.

“Gần đây, chúng tôi nhận được yêu cầu làm hoạt hình cho trợ lý AI của một đối tác. Bức vẽ phụ nữ đó trông xấu kinh khủng với bàn tay khổng lồ cùng nhiều chi tiết phi lý khác, mang vẻ bóng bẩy khó chịu đặc trưng của AI, khiến chúng tôi rất chật vật”, cô kể. Lucy gọi hiện tượng này là “Thung lũng kỳ quái” (Uncanny valley) - một cảm giác bất an xảy ra khi tiếp xúc với các vật thể, cụ thể là máy móc có có hình dạng và hành vi quá giống con người.

Tuy nhiên, ngay cả khi công việc buộc chúng ta phải sử dụng công nghệ này, Kosmyna cho rằng con người vẫn cần giữ quyền được lựa chọn khi nào và bằng cách nào AI được sử dụng và thực hiện điều đó một cách thận trọng.

“Tôi có tương tác với AI vì công việc, vì nghiên cứu khoa học không? Có, chắc chắn. Chúng tôi có kiểm tra khi có tính năng mới hay tuyên bố mới xuất hiện không? Có. Nhưng sử dụng nó cho các mục đích cá nhân khác hay cho công việc nói chung? Cá nhân tôi không thấy cần thiết”, cô nói.

“Một số ứng dụng của AI tạo sinh, dĩ nhiên, rất thú vị, nhưng tôi không cần phải đốt bảy cái cây và bảy gallon nước chỉ để viết lại một email”.

Đạo đức AI: ranh giới ở đâu?

Với phần lớn các “AI vegan”, niềm tin cốt lõi là: AI về bản chất là phi đạo đức. Trong khi đó, Marc cho rằng việc sử dụng AI nên bị “cấm và trừng phạt bằng pháp luật”, những người khác lại ủng hộ các quy định chặt chẽ hơn, ưu tiên đạo đức hơn là lợi nhuận.

“AI hoàn toàn có thể trở nên đạo đức nếu dữ liệu huấn luyện được thu thập một cách có đạo đức, tất nhiên điều này có thể kéo theo chi phí năng lượng khổng lồ, nhưng ít nhất không sử dụng lao động bị bóc lột”, Lucy nói.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang áp dụng giới hạn độ tuổi trên các nền tảng mạng xã hội, với việc Australia đã thông qua lệnh cấm đối với người dưới 16 tuổi, Kosmyna cho rằng cũng nên có chính sách tương tự đối với AI tạo sinh.

“Tôi thực sự nghĩ rằng AI nên bị cấm tuyệt đối đối với trẻ vị thành niên. Và với ‘trẻ vị thành niên’, tôi muốn nói đến tất cả những người đang đi học cho đến năm 18 tuổi”, cô nhấn mạnh. “Và trong môi trường giáo dục, việc sử dụng AI không nên bị ép buộc”.

Khi AI ngày càng gắn chặt vào đời sống con người, vẫn có một lời nhắc nhở đáng suy ngẫm từ những người chọn cách từ chối nó: Không có gì thay thế được sự kỳ diệu của thực tại.

“AI rất lặp lại và hời hợt”, Lucy nói. “Khi sự mới mẻ qua đi, bạn sẽ nhận ra giải trí do con người tạo ra tuyệt vời hơn nó nhiều đến mức nào”.

Như vậy, trong cơn say công nghệ, điều quan trọng nằm ở việc học cách sử dụng một cách tỉnh táo. Dành lại thời gian để tự suy nghĩ, tự sáng tạo và tự chịu trách nhiệm có thể là cách đơn giản nhất để con người không đánh mất mình giữa những tiện lợi ngày càng dễ dãi do AI mang lại./.

* Những “AI vegan” được trích dẫn trong bài viết này đã đồng ý chia sẻ trải nghiệm của mình với Euronews Next về việc từ chối AI, nhưng không muốn tên thật của họ xuất hiện trên mặt báo vì lý do riêng tư.