Xây dựng xã hội số, nâng cao kỹ năng số cho người dân

Xã hội số - nền tảng của quốc gia số

Trong kỷ nguyên công nghệ, sự phát triển của xã hội không còn được đo bằng số lượng nhà máy, con đường hay tòa nhà cao tầng, mà bằng khả năng tiếp cận, chia sẻ và sử dụng thông tin.

Một xã hội số được định hình khi mọi người dân, ở mọi vùng miền, đều có thể tham gia các hoạt động học tập, lao động, giao tiếp và hưởng thụ dịch vụ trên môi trường số.

Việt Nam đã xác định xã hội số là trụ cột quan trọng của tiến trình chuyển đổi quốc gia. Theo Chiến lược chuyển đổi số đến năm 2030, mọi người dân phải được tiếp cận thông tin, dịch vụ công trực tuyến và các tiện ích số một cách bình đẳng, an toàn, thuận tiện.

Không chỉ là ứng dụng công nghệ, xã hội số còn là sự thay đổi căn bản trong cách con người tương tác, học tập và làm việc, trong đó công nghệ trở thành công cụ phổ cập tri thức và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Những năm gần đây, Việt Nam đã có bước tiến mạnh mẽ. Mạng viễn thông phủ tới hầu hết các địa bàn dân cư; tỷ lệ người dân sử dụng Internet đạt hơn 75%; hàng chục triệu người dùng các nền tảng số để thanh toán, mua sắm, học tập, làm việc từ xa.

Các dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 đã được triển khai trên toàn quốc, giúp người dân thực hiện nhiều thủ tục hành chính mà không cần trực tiếp đến cơ quan nhà nước.

Một số địa phương như Quảng Ninh, Đà Nẵng đã hình thành các "công dân số" tiên phong, sử dụng thành thạo các ứng dụng chính quyền điện tử, góp phần thay đổi thói quen hành chính và lối sống.

Tuy nhiên, khoảng cách số vẫn còn hiện hữu. Một bộ phận không nhỏ người dân ở vùng sâu, vùng xa, người cao tuổi, người có thu nhập thấp vẫn gặp khó khăn trong tiếp cận và sử dụng công nghệ. Việc thiếu kỹ năng số cơ bản khiến họ dễ bị loại khỏi các cơ hội việc làm, học tập và tiếp cận dịch vụ.

Vì thế, phát triển xã hội số không chỉ là việc đầu tư hạ tầng, mà còn là quá trình “xây người” - trang bị cho mỗi công dân năng lực để sống, làm việc và thích ứng trong thế giới số.

Nâng cao kỹ năng số - chìa khóa để người dân tham gia và hưởng lợi

Kỹ năng số là nền tảng để con người tham gia vào xã hội số một cách an toàn và hiệu quả. Không chỉ dừng ở việc biết sử dụng điện thoại thông minh hay mạng Internet, mà còn là khả năng nhận biết, phân tích, đánh giá và sử dụng thông tin có trách nhiệm.

Trong bối cảnh tin giả, lừa đảo trực tuyến và các hình thức xâm phạm dữ liệu cá nhân gia tăng, kỹ năng số còn giúp người dân tự bảo vệ mình, hình thành thói quen "sống thông minh" trên không gian mạng.

Trong những năm qua, nhiều chương trình phổ cập kỹ năng số đã được triển khai trên toàn quốc. Các Bộ, ngành, địa phương phối hợp tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng dịch vụ công trực tuyến, thanh toán điện tử, an toàn thông tin cá nhân.

Nhiều doanh nghiệp công nghệ mở lớp tập huấn cho nông dân, tiểu thương, người lao động ở khu công nghiệp để giúp họ biết cách bán hàng, quảng bá sản phẩm, tiếp cận thị trường qua nền tảng số. Những hoạt động này không chỉ giúp người dân “biết dùng” công nghệ, mà còn “biết hưởng lợi” từ công nghệ.

Tuy nhiên, để nâng cao kỹ năng số một cách thực chất, cần thay đổi cách tiếp cận từ tuyên truyền sang huấn luyện thực hành, từ phong trào sang chính sách bền vững. Hệ thống giáo dục phổ thông cần đưa kỹ năng số cơ bản vào chương trình học; các trường đại học, cao đẳng phải đẩy mạnh đào tạo nghề gắn với chuyển đổi số.

Đặc biệt, truyền thông cần đóng vai trò “bắc cầu”, giúp người dân hiểu, tin và chủ động sử dụng công nghệ. Báo chí, mạng xã hội, đài truyền hình cần tạo thêm các chuyên mục hướng dẫn, chia sẻ câu chuyện thực tế, khơi dậy tinh thần học hỏi và sáng tạo số trong cộng đồng.

Một xã hội số chỉ thực sự hình thành khi công nghệ được nhân dân hóa - nghĩa là mọi người đều được trang bị kỹ năng để tham gia, sáng tạo và hưởng lợi. Khi người dân nắm vững kỹ năng số, họ không còn là người thụ động tiếp nhận, mà trở thành chủ thể của tiến trình chuyển đổi, tự tạo việc làm, xây dựng thương hiệu cá nhân, đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế số quốc gia.

Hướng tới xã hội số toàn diện, nhân văn và bền vững

Xây dựng xã hội số là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Nhà nước có vai trò kiến tạo hạ tầng, thể chế và chính sách. Doanh nghiệp cung cấp nền tảng, dịch vụ, tạo ra các công cụ hữu ích cho cuộc sống.

Người dân là trung tâm, là đối tượng thụ hưởng đồng thời cũng là người kiến tạo nội dung và giá trị mới trên không gian mạng. Trong đó, việc phát triển "năng lực số cộng đồng" - khả năng sử dụng, sáng tạo và quản trị công nghệ sẽ là yếu tố quyết định đến mức độ thành công của tiến trình này.

Mục tiêu của xã hội số không chỉ là kết nối con người với công nghệ, mà là kết nối con người với tri thức, với cơ hội phát triển và với nhau. Khi mọi người dân đều được trang bị kỹ năng số, được tiếp cận dịch vụ công bằng và an toàn, xã hội sẽ trở nên công bằng hơn, minh bạch hơn và sáng tạo hơn.

Đây cũng là nền tảng để Việt Nam xây dựng "công dân số" - những người có khả năng làm chủ công nghệ, tuân thủ chuẩn mực đạo đức số và góp phần tạo dựng môi trường mạng lành mạnh, nhân văn.

Có thể nói, xã hội số không phải là tương lai xa vời, mà là hiện tại đang hình thành từng ngày. Khi hạ tầng số được phổ cập, khi kỹ năng số trở thành năng lực cơ bản của người dân, Việt Nam sẽ có một nền tảng vững chắc để bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của tri thức, sáng tạo và hạnh phúc./.