Việt Nam hướng tới nền kinh tế số: Mục tiêu và tiềm năng tăng trưởng

Chính phủ Việt Nam xác định chiến lược phát triển kinh tế số giai đoạn 2021 - 2025 với mục tiêu đưa kinh tế số (KTS) đóng góp khoảng 20% GDP vào năm 2025, đồng thời đạt tốc độ tăng trưởng gấp đôi mức tăng GDP chung. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam tập trung triển khai chuyển đổi số trên ba trụ cột then chốt: Chính phủ số (CPS), KTS, và xã hội số (XHS). Sự phát triển đồng bộ của ba trụ cột này được xem là nền tảng để xây dựng một quốc gia số vững mạnh, linh hoạt và có khả năng thích ứng cao trước biến động toàn cầu.

Hiện trạng và tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ

Việt Nam được đánh giá là một trong những nền kinh tế số phát triển nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Sự tăng trưởng này được củng cố bởi:

Tỷ lệ người dùng Internet cao: Với hơn 70% dân số sử dụng Internet và tỷ lệ người dùng điện thoại thông minh cao, Việt Nam sở hữu nền tảng dân số sẵn sàng tiếp nhận và ứng dụng các dịch vụ số.

Sự bùng nổ của các lĩnh vực mũi nhọn: Thương mại điện tử, thanh toán số và kinh tế chia sẻ đang tăng trưởng vượt bậc. Các nền tảng số nội địa như Zalo, MoMo, Shopee, Grab đã tạo ra một hệ sinh thái dịch vụ tiện lợi, thay đổi thói quen của người tiêu dùng.

Quyết tâm chính trị: Các chương trình hành động quốc gia về chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo đã tạo hành lang pháp lý và môi trường đầu tư thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghệ.

Tuy nhiên, sự phát triển của Việt Nam vẫn chưa đồng đều. KTS tập trung chủ yếu ở các đô thị lớn trong khi khu vực nông thôn và các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) vẫn đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận và ứng dụng công nghệ. Khoảng cách này đòi hỏi cần có sự can thiệp mang tính chiến lược để đảm bảo tính toàn diện trong phát triển KTS.

Ba trụ cột mang tính chiến lược

Để KTS đóng góp 20% GDP vào năm 2025, cần có những hành động cụ thể trên cả 3 trụ cột.

Chính phủ số

CPS tập trung vào việc số hóa các quy trình, dịch vụ công để nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân, doanh nghiệp tốt hơn, với những hành động cụ thể gồm:

Phát triển nền tảng dữ liệu quốc gia: Đến 2025, cần hoàn thiện các cơ sở dữ liệu quốc gia như dân cư, đất đai, doanh nghiệp… và cơ chế chia sẻ dữ liệu mở. Đây là những tài nguyên quan trọng nhất của KTS.

Tăng cường dịch vụ công trực tuyến: Đẩy mạnh cung cấp 100% dịch vụ công đủ điều kiện lên trực tuyến mức độ 4, tích hợp trên một cổng dịch vụ công duy nhất. Điều này giúp tiết kiệm chi phí, thời gian và giảm thiểu tham nhũng.

Bảo đảm an toàn, an ninh mạng: Đầu tư vào hạ tầng bảo mật, xây dựng các trung tâm ứng cứu khẩn cấp (SOC) và nâng cao năng lực giám sát, bảo vệ các hệ thống thông tin trọng yếu của Chính phủ. Niềm tin số là yếu tố then chốt để người dân tham gia KTS.

Kinh tế số

KTS tập trung vào việc chuyển đổi các ngành kinh tế truyền thống và phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao. Để phát triển kinh tế số cần:

Hỗ trợ SME chuyển đổi số: Đưa ra các gói hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho các SME để họ dễ dàng tiếp cận các giải pháp quản lý, bán hàng và sản xuất số. Đây là bộ phận chiếm 97% số lượng doanh nghiệp và có tiềm năng tăng trưởng năng suất rất lớn.

Phát triển nông nghiệp và công nghiệp số: Ứng dụng IoT, AI vào chuỗi giá trị nông nghiệp, từ sản xuất, truy xuất nguồn gốc đến phân phối và công nghiệp để nâng cao chất lượng sản phẩm và giảm thiểu chi phí.

Phát triển công nghiệp công nghệ lõi: Tập trung vào các lĩnh vực deep tech như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, điện toán đám mây và chip bán dẫn. Khuyến khích các doanh nghiệp "Make in Vietnam" làm chủ công nghệ và tạo ra sản phẩm cốt lõi thay vì chỉ gia công.

Xã hội số

XHS đảm bảo rằng mọi người dân đều được hưởng lợi từ sự phát triển của KTS, tạo ra một môi trường số an toàn, lành mạnh và công bằng. Có ba yếu tố cần thiết để đảm bảo đạt mục tiêu 2025:

Phổ cập dịch vụ Internet và thiết bị đầu cuối: Triển khai hạ tầng 5G và cáp quang đến các vùng sâu, vùng xa, đảm bảo phổ cập dịch vụ băng thông rộng di động. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ thiết bị đầu cuối giá rẻ để mọi người dân đều có thể tiếp cận không gian số.

Đào tạo kỹ năng số phổ thông: Xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng số cơ bản cho người dân lớn tuổi và người lao động phổ thông để họ có thể sử dụng các dịch vụ công, giao dịch tài chính trực tuyến một cách an toàn.

Văn hóa số và an toàn mạng: Nâng cao nhận thức về an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân, và xây dựng văn hóa ứng xử văn minh trên không gian mạng.

Thách thức và giải pháp

Để đạt được các mục tiêu 2025, Việt Nam có ba thách thức lớn cần phải đối mặt và giải quyết dứt điểm, gồm:

Thách thức về hạ tầng và thể chế

Mặc dù hạ tầng di động tốt, nhưng hạ tầng điện toán đám mây (cloud) nội địa và trung tâm dữ liệu vẫn chưa đủ mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu xử lý dữ liệu lớn. Về mặt thể chế, các quy định pháp luật về dữ liệu cá nhân, giao dịch điện tử và thử nghiệm công nghệ mới vẫn còn chậm so với tốc độ phát triển của công nghệ.

Để giải quyết vấn đề này cần có sự đầu tư cho mạng lưới cloud và 5G, đẩy nhanh việc cấp phép và triển khai mạng 5G. Có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp viễn thông lớn xây dựng những trung tâm dữ liệu hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Ngoài ra, cần hoàn thiện khung pháp lý về dữ liệu, ban hành luật bảo vệ dữ liệu cá nhân và cơ chế chính sách rõ ràng để cho phép các công ty Fintech, y tế số thử nghiệm mô hình kinh doanh mới một cách linh hoạt, có kiểm soát.

Thách thức về nguồn nhân lực công nghệ cao

Hiện nay Việt Nam đang thiếu hụt trầm trọng nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực AI, khoa học dữ liệu và an ninh mạng. Các chương trình đào tạo hiện tại chưa theo kịp yêu cầu thực tế của thị trường. Do đó, cần có sự hợp tác công - tư trong đào tạo, thiết lập các chương trình hợp tác chiến lược giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và các tập đoàn công nghệ lớn để thiết kế chương trình học và thực hành, cùng với việc áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế, cơ chế vốn mạo hiểm và môi trường làm việc cởi mở để thu hút các chuyên gia Việt kiều và quốc tế về làm việc, cống hiến.

Thách thức về an ninh mạng và niềm tin số

Sự gia tăng của các dịch vụ số đi kèm với sự gia tăng của các mối đe dọa an ninh mạng. Việc thiếu niềm tin vào việc bảo vệ dữ liệu cá nhân có thể làm chậm quá trình chấp nhận các dịch vụ số của người dân.

Trước tình hình đó, việc triển khai các giải pháp an ninh mạng Make in Viet Nam là vô cùng cần thiết, thông qua việc khuyến khích các công ty công nghệ trong nước phát triển các sản phẩm an ninh mạng chuyên biệt.

Song hành với đó cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục về các mối đe dọa trực tuyến và cách phòng chống, xây dựng thói quen bảo mật cá nhân cho mọi người dân.

Kết luận

Mục tiêu KTS đóng góp 20% GDP vào năm 2025 là một tham vọng lớn nhưng hoàn toàn khả thi nếu Việt Nam duy trì được tốc độ phát triển hiện tại và thực hiện các giải pháp chiến lược một cách quyết liệt, đồng bộ. Sự thành công của KTS Việt Nam không chỉ phụ thuộc vào công nghệ mà còn nằm ở sự phối hợp toàn diện giữa chính phủ (tạo hành lang), doanh nghiệp (làm chủ công nghệ và sáng tạo) và xã hội (tiếp nhận và sử dụng hiệu quả)./.