Tu Mơ Rông chuyển mình: Từ xã nghèo đến điểm sáng giảm nghèo bền vững

Nền tảng chính sách và tổ chức thực hiện

Việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Quảng Ngãi vừa mở ra dư địa tổ chức lại không gian phát triển, vừa đặt ra yêu cầu cao hơn về quản trị: phân công rõ trách nhiệm, điều phối thống nhất nguồn lực, tránh chồng chéo dự án và “đứt gãy” chính sách khi chuyển tiếp. Trên tinh thần đó, chính quyền xã Tu Mơ Rông đã nhanh chóng kiện toàn bộ máy chỉ đạo, ban hành quy chế hoạt động, xây dựng kế hoạch theo từng chương trình mục tiêu quốc gia và điều chỉnh phân bổ vốn để kịp thời giải quyết các tiêu chí chưa đạt. Đây là yếu tố quan trọng, bởi ở vùng khó khăn, chậm một mùa vụ có thể kéo theo chậm cả một chu kỳ thoát nghèo.

Theo kế hoạch vốn năm 2025 của địa phương, tổng vốn phân bổ đến 26/11/2025 đạt hơn 124.951 triệu đồng, trong đó vốn thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia là 37.882 triệu đồng; giải ngân đạt 63,25% so với kế hoạch được giao. Dù còn dư địa cần tăng tốc, cách làm “có đầu việc, có tiến độ, có kiểm tra” cho thấy quyết tâm chuyển nguồn lực thành công trình, dự án cụ thể, phục vụ trực tiếp đời sống nhân dân.

Một điểm nhấn của chính sách an sinh là xóa nhà tạm, nhà dột nát. Địa phương triển khai hỗ trợ 39 hộ (xây mới 36, sửa chữa 3 căn nhà), tăng cường giám sát tiến độ và vận động người dân huy động thêm nguồn lực để bảo đảm chất lượng nhà ở. Với vùng núi, nhà ở không chỉ là chỗ trú mưa nắng mà còn là “điểm tựa” để ổn định lao động, yên tâm sản xuất, không bị tái nghèo vì rủi ro thiên tai.

Cùng với nhà ở, hạ tầng thiết yếu như thủy lợi, giao thông nông thôn, điện, thông tin - truyền thông, trường học… được xác định là điều kiện nền để người dân tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản. Đến cuối tháng 11/2025, xã đạt 14/19 tiêu chí nông thôn mới theo đánh giá nội bộ, trong đó có các tiêu chí liên quan trực tiếp đến giảm nghèo đa chiều và tiếp cận pháp luật. Đây là minh chứng cho cách tiếp cận giảm nghèo “đa chiều”: không chỉ tăng thu nhập, mà nâng năng lực tiếp cận hạ tầng và dịch vụ.

Sinh kế là hướng thoát nghèo trọng điểm

Giảm nghèo bền vững phải bắt đầu từ sinh kế bền vững. Thực tế ở Tu Mơ Rông cho thấy, địa phương lựa chọn hướng đi dựa trên lợi thế: nông nghiệp hàng hóa, cây lâu năm phù hợp khí hậu, và đặc biệt là cây dược liệu, một lĩnh vực có giá trị gia tăng cao nếu được tổ chức theo chuỗi.

Nhiều chỉ tiêu sản xuất nông nghiệp vượt kế hoạch: diện tích sắn, rau đậu, cà phê, cây ăn quả, mắc ca… đạt và vượt mức được giao; chăn nuôi duy trì ổn định. Đáng chú ý, vùng dược liệu tiếp tục mở rộng, gắn với phát triển sản phẩm OCOP, qua đó tạo thêm kênh tiêu thụ, chuẩn hóa chất lượng và nâng giá trị sản phẩm bản địa. Khi sản phẩm có thương hiệu và thị trường ổn định, thu nhập người dân tăng lên bền vững hơn, hạn chế tình trạng “được mùa - mất giá”.

Điển hình, HTX Dược liệu - Du lịch Ngọc Linh H80 là đơn vị triển khai đồng bộ các dịch vụ: trồng sâm dây, tiêu thụ các sản phẩm dược liệu như sâm dây, sơn tra, mật ong, ngũ vị tử…, đồng thời tổ chức tham quan vườn sâm và trải nghiệm du lịch cộng đồng. HTX tạo việc làm thường xuyên cho 15 lao động và hơn 50 lao động thời vụ.

Điểm nổi bật của mô hình là cơ chế chia sẻ lợi ích hài hòa. Thành viên được HTX thu mua sản phẩm với giá cao hơn thị trường. Khi tổ chức các đoàn tham quan vườn sâm, nguồn thu từ dịch vụ được để lại cho người trực tiếp phục vụ, cũng chính là các thành viên HTX. Nhờ đó, người dân thêm gắn bó với HTX và chủ động bảo vệ rừng, giữ môi trường sinh thái phù hợp để cây dược liệu phát triển bền vững.

Không chỉ vậy, HTX còn là cầu nối xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm trong vùng, đặc biệt với sâm Ngọc Linh - loại dược liệu có giá trị kinh tế cao. Đến nay, HTX liên kết với hàng chục hộ dân tại Măng Ri để mở rộng diện tích trồng sâm, từng bước hình thành vùng nguyên liệu. Nhờ chính sách tín dụng ưu đãi và hướng dẫn kỹ thuật từ địa phương, nhiều hộ dân đã mạnh dạn vay vốn trồng dược liệu, cải thiện thu nhập và thoát nghèo. Đời sống người dân dần ổn định hơn khi biết khai thác “vàng xanh” từ rừng theo hướng bền vững.

Mô hình trồng dược liệu cũng phát triển mạnh, tiêu biểu là HTX Dược liệu hữu cơ Tu Mơ Rông (thành lập năm 2018). Từ quy mô liên kết ban đầu, HTX đã mở rộng mạng lưới hợp tác với người dân trong trồng cà phê, sâm dây, đương quy, lan kim tuyến, đan sâm… HTX hỗ trợ giống, phân bón, kỹ thuật và thu mua sản phẩm đầu ra với giá cạnh tranh.

Từ mô hình trồng cà phê, HTX hiện phát triển hơn 40 sản phẩm, trong đó có cà phê rang xay đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh. Bên cạnh hỗ trợ sản xuất, HTX còn đào tạo nghề và tạo việc làm, góp phần giúp nhiều hộ dân có sinh kế ổn định, từng bước vươn lên thoát nghèo.

Thêm vào đó, dịch vụ - thương mại bắt đầu hình thành, đặc biệt là du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm rừng, homestay… Những mô hình này nếu được tổ chức tốt sẽ tạo thêm việc làm tại chỗ, kéo theo nhu cầu tiêu thụ nông sản, thủ công, ẩm thực địa phương, góp phần “nuôi” hệ sinh thái sinh kế.

Việc không còn hộ cận nghèo và tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 16,18% cho thấy tác động bước đầu của cách làm đồng bộ: hạ tầng - an sinh - sinh kế - đào tạo. Tuy vậy, địa phương cũng thẳng thắn nhìn nhận những khó khăn còn tồn tại: một bộ phận hộ nghèo vẫn giữ phương thức sản xuất truyền thống, thiếu điều kiện cơ giới hóa, ngại vay vốn phát triển sản xuất; một số mục tiêu như trồng rừng tập trung chưa đạt do vướng quỹ đất và điều kiện thời tiết, cùng áp lực công việc sau sáp nhập.

Bởi vậy, giai đoạn tới cần tiếp tục kiên trì ba hướng: (1) nâng chất lượng đào tạo nghề, tập huấn kỹ thuật “cầm tay chỉ việc” gắn với cây - con chủ lực; (2) mở rộng liên kết tiêu thụ và chuẩn hóa sản phẩm OCOP theo chuỗi; (3) tăng tốc giải ngân đi đôi với giám sát chất lượng công trình, dự án, bảo đảm người dân thụ hưởng thực chất.

Giảm nghèo không chỉ là những con số cuối năm, mà là năng lực tự vươn lên của từng hộ dân. Khi chương trình mục tiêu quốc gia được tổ chức triển khai “đúng việc - đúng người - đúng thời điểm”, cộng với sự đồng thuận của cộng đồng, Tu Mơ Rông có cơ sở để tiến bước vững chắc theo mục tiêu phát triển bền vững, từng bước thu hẹp khoảng cách vùng miền và hiện thực hóa tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau”./.