Trí tuệ nhân tạo trong giáo dục

Nếu trước đây công nghệ trong giáo dục chủ yếu đóng vai trò hỗ trợ, thì nay AI đã trở thành một yếu tố tác động trực tiếp đến cách dạy, cách học, cũng như tổ chức và quản lý hoạt động đào tạo. Sự xuất hiện của các mô hình ngôn ngữ thế hệ mới như GPT-4 hay Gemini càng thúc đẩy xu hướng này, khiến việc ứng dụng AI trong giáo dục trở thành một chủ đề cấp thiết, vừa mở ra cơ hội, vừa đặt ra nhiều thách thức đối với các quốc gia.

Nhóm học giả từ Đại học Saskatchewan (Canada) đã tiến hành nghiên cứu tổng quan quy mô lớn, phân tích dữ liệu từ hơn 2.200 công trình nghiên cứu và đọc sâu 125 bài báo thực nghiệm. Kết quả nghiên cứu đã phác họa bức tranh toàn diện về các hướng nghiên cứu, khoảng trống tri thức cũng như những vấn đề chiến lược mà lĩnh vực AI trong giáo dục (AIED) đang đối diện. Đây là nguồn tham khảo quan trọng cho những quốc gia đang từng bước đưa công nghệ số vào đổi mới giáo dục.

AI đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động dạy và học

Qua phân tích hàng nghìn công trình, nhóm nghiên cứu nhận diện bốn nhóm ứng dụng AI đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động dạy và học:

Trước hết là, các hệ thống học tập thích ứng và gia sư cá nhân hóa. Những công nghệ này cho phép theo dõi quá trình học của từng cá nhân, từ đó điều chỉnh nội dung phù hợp với năng lực và tiến độ. Các hệ thống gia sư thông minh mô phỏng phần nào vai trò của giáo viên, đưa ra câu hỏi, phản hồi, gợi ý tài liệu… giúp người học, nhất là học sinh yếu, có thêm cơ hội cải thiện kết quả.

Thứ hai là, các hệ thống đánh giá và quản lý thông minh. AI hiện có khả năng chấm bài viết, đánh giá phát âm, theo dõi mức độ tập trung và hiệu quả hợp tác nhóm. Hệ thống quản lý học tập (LMS) tích hợp AI đang trở thành công cụ quan trọng trong nhiều cơ sở giáo dục, hỗ trợ giáo viên đỡ tải công việc hành chính và nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Thứ ba là, phân tích hồ sơ người học và dự đoán. AI khai thác dữ liệu lớn để nhận diện nguy cơ rớt môn, dự đoán kết quả học tập, phân tích hành vi để kịp thời hỗ trợ người học. Nhiều trường đại học trên thế giới đã triển khai các mô hình dự báo giúp tư vấn học tập hiệu quả hơn.

Cuối cùng là, các công nghệ mới nổi như robot giáo dục, chatbot, thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR). Những môi trường nhập vai này tạo ra trải nghiệm học mới mẻ, hỗ trợ đắc lực cho các môn nghệ thuật, STEM và giáo dục sớm.

Từ 125 nghiên cứu thực nghiệm được phân tích kỹ, nhóm tác giả nhận thấy, phần lớn các công trình tập trung vào thiết kế hệ thống và thuật toán. Nhiều nghiên cứu quan tâm đến việc tối ưu mô hình dự đoán, cải thiện độ chính xác của hệ thống chấm điểm hay xây dựng các nền tảng phân tích dữ liệu học tập.

Bên cạnh đó, các nghiên cứu đánh giá tác động của AI tới người học cũng mang lại nhiều kết quả tích cực. Người học thường có động lực cao hơn khi được phản hồi ngay lập tức; mức độ tập trung cải thiện; và những học sinh gặp khó khăn trong lớp học truyền thống được hỗ trợ tốt hơn nhờ nội dung cá nhân hóa.

Tuy vậy, nhiều chủ đề quan trọng vẫn chưa được quan tâm đúng mực. Liên quan trực tiếp đến đội ngũ nhà giáo, các nghiên cứu về mức độ chấp nhận và năng lực sử dụng AI của giáo viên còn khá ít, trong khi giáo viên là nhân tố trung tâm quyết định sự thành công của đổi mới giáo dục. Việc ứng dụng AI đòi hỏi giáo viên không chỉ sử dụng thành thạo công cụ, mà còn phải hiểu rõ cách tổ chức dạy học trên môi trường số.

Những yêu cầu đặt ra cho nghiên cứu và chính sách giáo dục

Từ nghiên cứu, nhóm tác giả đã chỉ ra một số yêu cầu cần thiết nhằm đổi mới hệ thống và chính sách giáo dục khi ứng dụng AI vào thực tế giảng dạy.

Generative AI, công nghệ đứng sau các mô hình như ChatGPT, hiện chưa được phản ánh đầy đủ do phần lớn công trình xuất bản trước thời điểm bùng nổ công nghệ. Đây chắc chắn sẽ là hướng nghiên cứu quan trọng, đòi hỏi các nhà khoa học phải đánh giá nghiêm túc cả cơ hội và rủi ro.

Vấn đề đạo đức trong AI giáo dục cần trở thành trọng tâm mới. Các quốc gia khi phát triển hệ thống giáo dục số phải đặt an toàn dữ liệu, tính minh bạch và quyền riêng tư lên hàng đầu, bảo đảm công nghệ phục vụ con người, không gây tác động tiêu cực tới người học.

Cần quan tâm đúng mức tới cảm xúc người học. Học tập là quá trình có tính cảm xúc cao. Nếu chỉ nhìn học sinh như những dòng dữ liệu, các hệ thống AI sẽ khó đáp ứng nhu cầu học tập toàn diện.

Sự phối hợp liên ngành giữa các nhà giáo dục, chuyên gia tâm lý, kỹ sư công nghệ và nhà làm chính sách đóng vai trò quyết định. Việc triển khai AI vào giáo dục cần đi cùng nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, xây dựng cơ sở dữ liệu an toàn và khung pháp lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, AI đang mở ra nhiều cơ hội để nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy nhiên, hiệu quả của AI phụ thuộc sâu sắc vào cách con người sử dụng công nghệ. Máy móc có thể hỗ trợ chấm bài, gợi ý nội dung học tập, nhưng không thể thay thế vai trò định hướng, dẫn dắt và truyền cảm hứng của người thầy.

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, giáo viên sẽ chuyển từ vai trò truyền thụ kiến thức sang tổ chức hoạt động học tập, hỗ trợ tâm lý - xã hội và phát triển tư duy phản biện cho học sinh. AI trở thành công cụ mạnh mẽ để giáo viên hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ của mình, chứ không phải lấy đi vai trò của họ.

Câu hỏi quan trọng nhất không phải là “AI sẽ dạy thay giáo viên đến mức nào?”, mà là: Chúng ta sẽ xây dựng một nền giáo dục như thế nào trong kỷ nguyên mà AI là người bạn đồng hành tất yếu? Để trả lời được câu hỏi đó đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội: Từ nhà trường, gia đình, nhà khoa học cho đến cơ quan quản lý nhà nước. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để đổi mới giáo dục gắn với công nghệ trở thành động lực phát triển bền vững trong thời gian tới./.