Tăng cường ý nghĩa của các Giải thưởng cao quý trong lĩnh vực khoa học và công nghệ

Hai giải thưởng cao quý tôn vinh các nhà nghiên cứu

Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) vừa tổ chức Hội thảo chuyên đề "Nâng cao vai trò, ý nghĩa của Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN", nhằm làm rõ giá trị cốt lõi, đồng thời hướng dẫn chi tiết quy trình chuẩn bị hồ sơ cho đợt xét tặng lần thứ 7 các Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN.

Đây là hai danh hiệu cao nhất trong hệ thống khen thưởng quốc gia dành cho thành tựu nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Tham dự Hội thảo có Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Hoàng Phương cùng lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ, đại diện các các viện nghiên cứu, đơn vị giáo dục đại học , các doanh nghiệp nhà nước, các sở KH&CN địa phương…

Phát biểu khai mạc và định hướng, Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương khẳng định: Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN không chỉ là hình thức tôn vinh cá nhân mà mang ý nghĩa chiến lược quốc gia, góp phần củng cố vị thế tiên phong của trí thức KHCN trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế.

Được triển khai từ năm 1996 và đã trải qua 6 đợt xét tặng, các giải thưởng đã vinh danh hàng trăm công trình, cụm công trình có giá trị khoa học đặc biệt xuất sắc, tạo thành tài sản trí tuệ quốc gia và nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho các thế hệ nghiên cứu tiếp theo.

Thứ trưởng nhấn mạnh bối cảnh pháp lý và chính sách mới đang tạo xung lực chưa từng có: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (vừa được Quốc hội thông qua) cùng Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác lập hành lang thông thoáng, ưu tiên nguồn lực cho nghiên cứu, chuyển giao và thương mại hoá kết quả.

Trong bối cảnh đó, việc tổ chức thành công đợt xét tặng lần thứ 7 không chỉ là nhiệm vụ thi đua khen thưởng mà còn là công cụ chính sách quan trọng để nâng cao tiêu chuẩn nhà khoa học đầu ngành, từng bước tiệm cận và vượt lên các chuẩn mực quốc tế.

Để bảo đảm chất lượng và tiến độ, Bộ KH&CN đề xuất các nhóm nhiệm vụ trọng tâm.

Một là trước ngày 31/12/2025, các bộ, ngành, địa phương, viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp khẩn trương hoàn tất xét chọn cấp cơ sở, đồng thời hỗ trợ tác giả hoàn thiện hồ sơ theo quy định mới nhất.

Hai là tăng cường phối hợp liên ngành giữa các đơn vị chức năng của Bộ KH&CN với các hội đồng cấp bộ, cấp tỉnh nhằm giải quyết kịp thời các vướng mắc về thủ tục và tiêu chí.

Ba là từ quý I-2026, triển khai xét duyệt cấp bộ với sự tham gia của các hội đồng chuyên gia độc lập, bảo đảm nguyên tắc minh bạch, khách quan và khoa học.

Bốn là đẩy mạnh truyền thông sâu rộng về ý nghĩa chính trị - khoa học - nhân văn của giải thưởng, từ đó lan toả tinh thần cống hiến trong cộng đồng trí thức.

Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương nhấn mạnh trách nhiệm lịch sử của toàn hệ thống: “Mỗi khâu trong quy trình xét tặng - từ phát động, tiếp nhận, thẩm định đến công bố và trao giải - đều phải được thực hiện với tinh thần trách nhiệm cao nhất, để Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN tiếp tục là biểu tượng bất biến của trí tuệ Việt Nam, đồng thời là động lực mạnh mẽ cho chiến lược đưa KHCN thực sự trở thành quốc sách hàng đầu”.

Tháo gỡ vướng mắc cho đơn vị cơ sở trong quy trình hoàn thiện hồ sơ

Tại Hội thảo, đại diện Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ KH&CN đã có báo cáo nêu rõ cơ sở pháp lý quy định điều kiện, trình tự, thủ tục và các vấn đề cần lưu ý trong quá trình các đơn vị cơ sở gửi, xét hồ sơ tham gia hai Giải thưởng quan trọng này.

Luật Thi đua, Khen thưởng quy định các Giải thưởng Nhà nước, trong đó có Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KH&CN. Các Nghị định xét tặng thường trích dẫn các điều của luật này. Cụ thể, Nghị định 18/2024/NĐ-CP điều chỉnh quy trình, tiêu chuẩn tặng thưởng theo Luật Thi đua, Khen thưởng.

Nghị định 152/2025/NĐ-CP ngày 14/6/2025 tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm trong việc xét tặng các danh hiệu cao quý như Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN. Việc lấy ý kiến trung ương, quy định thời hạn thẩm định, trả lời hồ sơ đều rõ ràng hơn; có phân cấp quyền hạn rõ hơn giữa các cấp quản lý nhà nước (bộ, tỉnh, trung ương) - giúp nâng cao hiệu quả công tác khen thưởng.

Nghị định 18/2024/NĐ-CP là nghị định mới quy định cụ thể về Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KH&CN và các giải thưởng khác về KH&CN. Nghị định quy định điều kiện, tiêu chuẩn, thủ tục xét tặng, truy tặng, cũng như trách nhiệm của các cơ quan tổ chức xét thưởng.

Ví dụ, điều kiện công trình: Thời gian ứng dụng hoặc công bố tối thiểu 3 năm, hoặc nếu ứng dụng sáng tạo hiệu quả thì là 1 năm. Tiêu chuẩn xét tặng (ví dụ: điều kiện tác giả, điều kiện công trình) được quy định chi tiết trong NĐ 18/2024.

Nghị định 60/2019/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 78/2014/NĐ-CP, đặc biệt là về nguyên tắc xét Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KH&CN. Ví dụ: Quy định “mỗi công trình chỉ được đề nghị xét tặng một Giải thưởng trong một đợt xét tặng”; hoặc công trình đã nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh thì không được xét Giải thưởng Nhà nước về KH&CN và ngược lại.

Trong phiên thảo luận, đại diện các trường đại học, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước và đại biểu đến từ các địa phương tham dự Hội thảo đã nêu ra vướng mắc trong quá trình tham dự Giải thưởng.

Thay đổi gần đây trong việc phân cấp quản lý hành chính ở các trường đại học và thay đổi cơ quan chủ quản đối với các doanh nghiệp nhà nước khiến quy trình xét tặng tại cấp cơ sở gặp khó khăn.

Các chuyên gia trong lĩnh vực thi đua khen thưởng đã chia sẻ, giải đáp và tư vấn phương pháp tháo gỡ những khó khăn này. Tuy nhiên, có những vấn đề đòi hỏi phải có sự thống nhất giữa Bộ KH&CN, Bộ Nội vụ, Bộ Giáo dục và Đào tạo để quy trình này được thông suốt và nhất quán.

Buổi thảo luận không chỉ cung cấp hướng dẫn thực tiễn mà còn tái khẳng định cam kết của quốc gia trong việc tôn vinh các đóng góp trí tuệ.

Bằng cách nâng cao quy trình và ý nghĩa của các danh hiệu, sự kiện này góp phần xây dựng một hệ sinh thái nghiên cứu mạnh mẽ, hướng tới tiêu chuẩn quốc tế. Điều này sẽ thúc đẩy sự tham gia tích cực từ giới học thuật, cuối cùng mang lại lợi ích lâu dài cho sự phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ lợi ích quốc gia.

Các bên liên quan cần hành động quyết liệt để đảm bảo kỳ đánh giá sắp tới thành công, qua đó tiếp tục nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo trong thế hệ tương lai

Với những định hướng rõ ràng được đưa ra tại Hội thảo, đợt xét tặng lần thứ 7 hứa hẹn sẽ trở thành một cột mốc mới, không chỉ tôn vinh những đóng góp đã được kết tinh qua thời gian mà còn khơi nguồn sáng tạo cho một giai đoạn phát triển KH&CN đột phá của đất nước./.