Sự phát triển của báo chí trong “vòng xoáy” công nghệ năm 2026

Kỷ nguyên AI chủ động: Định hình lại nội dung và nhận thức

Bức tranh công nghệ của báo chí năm 2026 bị chi phối bởi AI. Điều này được nhiều người coi là mang tính đột phá hơn cả sự ra đời của Internet, điện thoại thông minh hay mạng xã hội và được gọi là "kỷ nguyên AI chủ động" (agentic AI), nơi các hệ thống AI không chỉ là công cụ mà còn có khả năng "suy nghĩ và hành động".

Đặc biệt, AI tạo sinh (Gen AI) đã trở thành nền tảng, có khả năng chuyển đổi nội dung thành nhiều định dạng, độ dài và giọng điệu khác nhau - từ tóm tắt và podcast do AI tạo ra đến video ngắn được trích từ các bài báo. Khả năng này đòi hỏi tư duy "Thiết kế nội dung đáp ứng" (Responsive Content Design), trong đó thông tin được điều chỉnh cho phù hợp với sở thích của người dùng, một bước tiến đáng kể so với các phương pháp tạo nội dung trước đây vốn yêu cầu sự tham gia đáng kể của con người cho mỗi định dạng.

Tự động hóa, được hỗ trợ bởi xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) và học máy (ML), hiện đang giúp đơn giản hóa các nhiệm vụ thường ngày như phiên âm, biên tập, dịch thuật và báo cáo cơ bản cho các lĩnh vực nặng về dữ liệu như tin tức tài chính và thể thao.

Điều này giải phóng các nhà báo để thực hiện các công việc phức tạp hơn, sáng tạo hơn và mang tính điều tra, đánh dấu sự chuyển đổi từ tự động hóa rời rạc sang chuỗi giá trị từ đầu đến cuối. Các công cụ phân tích dữ liệu được hỗ trợ bởi AI tiếp tục trao quyền cho các nhà báo xử lý các tập dữ liệu khổng lồ, xác định xu hướng và tạo ra các hình ảnh trực quan tương tác, dân chủ hóa báo chí dữ liệu và làm cho những hiểu biết phức tạp trở nên dễ tiếp cận hơn.

VR và AR cũng đang chuyển đổi số (CĐS) báo chí bằng cách tạo ra những trải nghiệm kể chuyện tương tác, sống động. Đến năm 2026, các công nghệ này cho phép người dùng "trải nghiệm" tin tức trực tiếp. Điều này thể hiện một sự chuyển đổi cơ bản từ việc tiêu thụ thông tin thụ động sang học tập trải nghiệm chủ động, thúc đẩy sự gắn kết cảm xúc sâu sắc hơn. Việc ứng dụng AR và VR trong lĩnh vực truyền thông và giải trí dự kiến ​​tăng trưởng 31% mỗi năm, từ năm 2025.

Công nghệ chuỗi khối (blockchain) cũng đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong việc giải quyết các vấn đề quan trọng về độ tin cậy và tính xác thực. Đến năm 2026, công nghệ này có thể xác minh tính xác thực và nguồn gốc nội dung, tạo ra các bản ghi không thể bị giả mạo, rất quan trọng để chống lại deepfake và thông tin sai lệch. Điều này khác biệt đáng kể so với các phương pháp xác thực nội dung truyền thống, vốn dễ bị thao túng hơn.

Chiến trường cạnh tranh: Ai hưởng lợi và ai bị bỏ lại

Việc tích hợp các công nghệ tiên tiến đang tái định hình sâu sắc bức tranh cạnh tranh của ngành truyền thông, đặt các công ty AI, những “gã khổng lồ” công nghệ và các startup vào một cuộc đua mới đầy khốc liệt.

Trước hết, các công ty AI phát triển công cụ chuyên biệt cho lĩnh vực truyền thông đang chứng kiến nhu cầu tăng mạnh. Những startup cung cấp dịch vụ tạo video bằng AI (như Synthesia), công cụ tiếp thị dựa trên AI (như Poppy AI) hay các giải pháp “kỹ thuật ngữ cảnh” giúp hệ thống AI khai thác dữ liệu độc quyền một cách an toàn, tin cậy đang cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Các doanh nghiệp AI chuyên biệt này được kỳ vọng hưởng lợi lớn khi ngành truyền thông ngày càng ưu tiên các giải pháp AI được tùy chỉnh, có đạo đức và bảo đảm an toàn.

Song song đó, các tập đoàn công nghệ lớn như Alphabet, Microsoft hay OpenAI đang giữ vai trò nhà cung cấp nền tảng, cung cấp hạ tầng và các mô hình AI đa năng, phục vụ nhiều ứng dụng truyền thông. AI được tích hợp sâu vào công cụ tìm kiếm, phần mềm năng suất và dịch vụ điện toán đám mây, giúp các “ông lớn” tận dụng lợi thế từ nguồn lực đầu tư khổng lồ vào hạ tầng AI. Trong khi đó, Meta Platforms và Apple nổi lên ở mảng phần cứng và nền tảng VR/AR, góp phần phổ cập các công nghệ nhập vai và thúc đẩy sự hình thành những hệ sinh thái nội dung mới.

Các công ty truyền thông sớm và có tư duy thấu đáo trong việc ứng dụng AI sẽ có được lợi thế cạnh tranh đáng kể về hiệu quả, khối lượng nội dung và cá nhân hóa. Tuy nhiên, thị trường có thể bị bão hòa bởi "nội dung rác" do AI tạo ra, khiến việc kể chuyện chân thực, có nguồn gốc từ con người trở thành một yếu tố quý giá.

Trong bối cảnh đó, tính minh bạch và sự tin cậy trở thành yếu tố then chốt để tạo khác biệt.

Tác động cạnh tranh của AI là không thể phủ nhận. Công nghệ này làm giảm mạnh chi phí sản xuất nội dung, mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp mới gia nhập và cạnh tranh trực diện với những tên tuổi lâu năm. Đồng thời, các mô hình tìm kiếm truyền thống đang chịu sức ép lớn khi AI có khả năng tóm tắt và cung cấp thông tin trực tiếp, làm suy giảm lưu lượng truy cập về các trang tin tức.

Không dừng lại ở đó, AI tạo sinh còn đang tái cấu trúc lĩnh vực tiếp thị số, ảnh hưởng sâu rộng tới các công ty sáng tạo và sản xuất quảng cáo truyền thống. Trong không gian VR/AR, các nhà xuất bản sáng tạo có thể mở ra những mô hình kiếm tiền mới và thu hút thế hệ độc giả trẻ. Cùng với đó, blockchain mang lại lợi thế cạnh tranh đáng kể cho các tổ chức truyền thông đề cao tính minh bạch và xác thực nội dung - yếu tố đặc biệt quan trọng trong kỷ nguyên thông tin sai lệch lan tràn.

Hành trình tái thiết niềm tin trong kỷ nguyên AI

Ý nghĩa rộng lớn hơn của làn sóng công nghệ mới trong báo chí vào năm 2026 vượt xa khuôn khổ các tòa soạn, lan tỏa sang toàn bộ lĩnh vực AI, đời sống xã hội và cách con người nhận thức về sự thật.

Dự báo, đầu tư toàn cầu vào AI sẽ vượt mốc 2.000 tỷ USD, kéo theo sự phát triển mạnh mẽ của các hệ thống AI đa phương thức, nơi ranh giới giữa nội dung thật và nội dung tổng hợp ngày càng mờ nhạt. Trong hoạt động báo chí, AI không còn xuất hiện một cách phô trương mà sẽ âm thầm tích hợp vào các quyết định thường nhật, từ thu thập thông tin, biên tập cho tới phân phối nội dung, qua đó tác động trực tiếp đến định hướng biên tập và cách tiếp cận công chúng.

Về mặt xã hội, thông tin đang trở nên "dễ uốn nắn" hơn khi được truyền tải dưới dạng các bản tóm tắt, podcast hoặc thậm chí video do AI tạo ra.

Tuy nhiên, hình ảnh, âm thanh và video do AI tạo ra thách thức lòng tin của công chúng, dẫn đến "lợi nhuận của kẻ nói dối" khi bằng chứng xác thực bị bác bỏ vì cho là do AI tạo ra. Điều này khiến các nhà báo, đặc biệt là các phóng viên điều tra, trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Bên cạnh đó, thiên lệch thuật toán trong các mô hình AI có nguy cơ duy trì định kiến, âm thầm định hình sản phẩm báo chí và làm suy giảm chiều sâu, sự tinh tế của nội dung. Nỗi lo mất việc làm cũng ngày càng hiện hữu: Gần 6/10 người Mỹ dự đoán AI sẽ làm giảm số lượng việc làm báo chí trong hai thập kỷ tới, kéo theo nguy cơ dịch chuyển sang các công việc có thu nhập thấp và kém ổn định hơn.

Các vấn đề đạo đức xoay quanh tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và nhu cầu dán nhãn bắt buộc đối với nội dung do AI tạo ra đang rất cấp bách. Trong VR/AR, chi phí sản xuất cao và khả năng tiếp cận thiết bị vẫn là những trở ngại, cùng với những vấn đề đạo đức liên quan đến việc duy trì tính khách quan báo chí trong nội dung nhập vai. Đối với blockchain, mặc dù hứa hẹn về sự tin cậy và nguồn gốc, nhưng sự phức tạp về kỹ thuật và sự không chắc chắn về quy định đang làm chậm quá trình áp dụng rộng rãi.

Cuộc cách mạng công nghệ này trong báo chí thường được so sánh với các cột mốc trước đây như máy in, radio, truyền hình và Internet. Tuy nhiên, sự đồng thuận chung là AI sẽ có tác động lớn hơn và nhanh hơn nữa do tốc độ và khả năng hoạt động tự động của nó.

Hướng tới tương lai

Hướng về phía trước, tương lai của báo chí năm 2026 và những năm tiếp theo sẽ được đặc trưng bởi sự tích hợp công nghệ liên tục, kỳ vọng của khán giả ngày càng phát triển và sự tập trung bền bỉ vào việc xây dựng lại niềm tin và đảm bảo tính bền vững.

Các chuyên gia như Rosental Alves, Giáo sư Báo chí tại Đại học Texas ở Austin, dự báo một "kỷ nguyên AI chủ động" và một "cú sốc nhận thức", nhưng cũng nhấn mạnh sự phụ thuộc ngày càng tăng của xã hội vào các nhà báo.

Sotiris Sideris, một nghiên cứu sinh Nieman, Đại học Havard cho rằng việc khai thác AI là xu hướng chủ đạo. Các tòa soạn thành công nhất sẽ kết hợp phán đoán của con người với các công cụ thông minh, trong đó các giá trị cốt lõi của báo chí là sự thật, tính rõ ràng và niềm tin của công chúng vẫn được đặt lên hàng đầu./.